بخساد



جلال‌الدّین همایی، ادیب و نویسندهٔ فارسی‌زبان، در فرهنگستان زبان و ادب فارسی (فرهنگستان یکم، سال ۱۳۲۲) دربارهٔ موضوع زبان فارسی زبان دانش و فناوری نیست» سخن ایراد کرد و از اینکه دانشمندان و علمای قدیم تمام همّ خود را در تدوین و تکمیل زبان و ادبیات عرب مبذول داشته و به زبان فارسی چندان اعتنا نکرده‌اند، انتقاد کرد. اما اینک فارسی با پشتکار همان دانشمندان در ایران تبدیل به زبان علمی شده است. این انتقاد به جامعهٔ علمی گیلکی‌زبان نیز وارد است.

طبق آنچه که جلال‌الدّین همایی می‌گوید و نگاه ما، وقتی تمام این سال‌ها را از مدنظر بگذرانیم می‌بینیم که جامعهٔ علمی گیلکی‌زبان بیشترِ سعی و کوشش خود را در زبان‌های بیگانه صرف داشته‌است و پاره‌‌ای از ایشان زبان گیلکی را ناتوان می‌پندارند. در صورتی که اگر آنان همهٔ زحمت و رنج خود را برای قواعد گیلکی متحمل شده بودند، صرف و نحو و معانی و بیان و لغتِ گیلکی نیز به حد کمال می‌رسید. بعضی می‌گویند گیلکی زبان علمی نیست. چرا نیست؟ برای اینکه بدان توجه نداشته و در این زمینه کار نکرده و رنج و زحمت را بر خود هموار نساخته و در واقع نخواسته‌ایم که آن را زبان علمی سازیم. فرق است میان نخواستن و نشدن!


تصویر: متنی از یک مجله که اواخر دورهٔ قاجار و اوایل پهلوی منتشر می‌شده!


⚡️ در گویش‌های مرکزی و شرقی زبان گیلکی برای ساخت فعل مضارع، پسوند مضارع ساز ن» به‌همراه شناسه به ریشهٔ فعل اضافه می‌شود. برای نمونه:


بن مضارع + پسوند مضارع‌ساز ن» + شناسه

خؤس+ن+ه: خؤسنه (می‌خوابه)

رسنه (=می‌رسه)

ترسنه (=می‌ترسه)

ترکنه (=می‌ترکه)

پرکنه (=می‌لرزه)


⚡️ در گویش‌های غربی زبان گیلکی و در ارتفاعات گیلان در ساخت مضارع پسوند نمی‌آید و ساختار فعل مضارع به‌صورت زیر تغییر می‌کند:


بن مضارع + شناسه

خؤسه/ رسه/ ترسه/


⚡️ گاهی‌اوقات در گویش‌های جنوبی زبان گیلکی (گیلکی طالقانی و الموتی) ساخت فعل مضارع پیشوند می» می‌گیرد (که به‌نظر دخیل از فارسی می‌آید):


پیشوند می + بن مضارع + شناسه

می‌خؤسه/


در مواردی که ریشهٔ افعال به حروف ر» و ن» ختم می‌شود (مانند خؤردن»خؤر، خؤندن»خؤن) صرف فعل مضارع در گویش‌های مختلف، متفاوت عمل می‌کند. همچنین در گویش‌های شرقی زبان گیلکی (گیلکی مازندران) در حالات اول شخص، فعل مضارع پسوند نمی‌گیرد. اما در گویش‌های مرکزی زبان گیلکی (گیلکی شرق گیلان و غرب مازندران) صورت اصیل آن در تمامی حالات یعنی آمدن پسوند مضارع‌ساز ن» در فعل مضارع، حفظ شده است.


تصویر: کنفراسی در مورد ساخت مجهول‌ در زبان گیلکی» که توسط ضیا خوش‌سیرت، دانشجوی دکترای زبان‌شناسی مردم‌شناسی دانشگاه UCLA، در کنفراس زبان‌های ایرانی آمریکا شمالی (NACIL2) دانشگاه آریزونا ارائه شد!

ضیا دربارهٔ موضوع این کنفرانس به گیلکی می‌نویسد: 

"پیشته گۊتن گ کاسپین زۊبؤنؤن ٚ مئن گیلکی (Yarshater 1969, Rezayati Kishkhaleh & Jalalehvand Alkami 2011, Stilo 2012, Solgi 2013)هچی فعل ٚ همره مجهول چا کؤنه. مثلا بؤن، بؤستن، بوین ؤ بیین ٚهمره یا دیلمی گۊیشؤن ٚ مئن وکتن ٚ همره. مثلا  دار ٚ خال سیه وکت/بۊبؤ/بۊبؤسته/بویه/بییه.» تالشی ولی هیتؤ نیه یؤ مجهۊل پسوند (i , ə) همره مجهۊل چا کؤنه. 

اما هی وامۊجا نۊشؤن دئنه گ یته گیلی گۊیشؤن هیسه مجهۊل پسوند دأنه گ ایرؤنی میؤنه جی بما دأنه. 

هی پسوند  -əx- /أخ/ فۊمناتی گیلکی مئن دره گ هۊتؤ گ پیشتر بۊتیم ایرؤنی میؤنه -īh- جی هنه.

شاید شمه گمؤم بدارین گ هی پسوند فۊمناتی گیلکی مئن تالشی جی قرض هایتاره (قرض هگیتاره). هی وامۊجا مئن گمۊم (گمون) هینه  هی امکؤن وجۊد ندأنه چۊن گ تالشی مجهۊل پسوند ایرؤنی میؤنه  -īy-  جی بما دأنه نه  -īh-. 

پس فومناتی گیلکی مجهول پسوند گیلکی شی ایسه ۊ گیلکی خلاف هۊ چیزی گ پیشتر تصور گۊدن حداقل دو ته راه مجهۊل ساجی به دأنه

۱. بؤن/بؤستن/بوین/بیین/وکتن

۲. مجهۊل پسوند -əx- /أخ/ همره."


حال سوالی که با دیدن این تصویر ناخودآگاه از ذهن می‌گذرد این است: چرا نباید این تحقیقات در دانشگاه‌های گیلان، مازندران و گلستان صورت بگیرد که موطن اصلی زبان گیلکی هستند؟ یا در دانشگاه‌های کشور که گیلکی به صورت بالقوه سومین زبان پرگویشور درون مرزهای آن است؟

خواستهٔ ما صریح است! زبان فارسی سینه‌زن بسیار دارد. برای دانشجویان گیلکی‌زبان، واجب عینی است که بر روی زبان خود کار کنند و به‌جای اینکه تمام همّ خود را در تدوین و تکمیل زبان‌های بیگانه مبذول دارند، زبان مردم خود را بالا برند. ما در زبان گیلکی به تحصیل‌کرده‌هایی همچون ضیا بسیار نیاز داریم.


گیلکی بیش از آنکه متعلق به گیلان باشد، متعلق به استان مازندران است! گیلکی تنها» زبان بومی استان مازندران محسوب می‌شود این درحالی‌ست که در استان گیلان علاوه بر گیلکی، تالشی نیز یکی از دو زبان بومی این استان حساب می‌آید. همچنین گیلکی تنها در دو استان گیلان و مازندران خلاصه نمی‌شود! جوامع کوچکتری از استان‌های همجوار نظیر گلستان، سمنان، تهران، البرز و قزوین نیز به این زبان سخن می‌گویند و اکثریت آنان زبان خود را گیلکی/گلکی/گیلیکی» می‌نامند.

استفاده از لفظ گیلکی» برای گویش‌های گیلانی در مقابل گویش‌های مازندرانی، اشتباهی‌ست بس بزرگ و نابخشودنی!

بارها در مطالب و رسانه‌های فارسی‌زبان و حتی مطالب علمی، دیده شده که زبان و گویش مردم گیلان را گیلکی خوانده‌اند و زبان و گویش مردم مازندران را با زبان گیلکی متفاوت دانسته‌اند! این امری‌ست به‌شدت نادرست. زبان مردم گیلان و مازندران از نظر علم زبان‌شناسی یکی‌ست و فرق آن دو تنها در گویش است. حال زبان این مردم چه گیلکی نامیده شود، چه دیلمی یا تبری، و چه نام منطقه‌ای بر آن گزارده شود مانند طالقانی یا الموتی، همگی یک زبان واحدند.

شایسته است در رسانه‌ها و مطالب علمی از زبان مردم گیلان و مازندران به‌عنوان یک زبان واحد نام برده شود. اصرار ما بر نامیدن گویش مردم گیلان با عنوان گیلکی گیلان» و گویش مردم مازندران با عنوان گیلکی مازندران»، وجود لفظ "گیلکی" در هر دو استان و فراگیر بودن نام آن علی‌الخصوص در استان مازندران است.


⚡️اگر فعل گرفتن» در جمله بخشی از یک فعل مرکب باشد، در زبان گیلکی از فعل سادهٔ گیتن/گیفتن» استفاده می‌شود. و اگر فعل گرفتن در جمله به معنای خریدن یا گرفتن چیزی از کسی باشد، فعل پیشوندی هگیتن/فیگیفتن» می‌آید.

توضیحات بیشتر


گئنتن (=انداختن)

وأرگئنتن (=پهن کردن)

درگئنتن (=آویزان کردن)

هرگئنتن (=درگیر کردن)


مۊتن (=گشتن؛ قدم زدن)

وامۊتن (=جستجۊ کردن؛ دنبال گشتن)

دؤمۊتن (=لگد کردن؛ رۊی چیزی پا گذاشتن

هامۊتن (=تحقیق کردن؛ پژۊهش کردن)


بیشتن (=برشته کردن؛ کباب کردن)

وابیشتن (=تفت دادن)

دبیشتن (=سرخ کردن)


کتن (=افتادن)

واکتن (=از کت‌ؤکۊل افتادن)

دکتن (=در چیزی افتادن)

هکتن (=اصابت کردن؛ سرایت کردن)

فکتن (=سقۊط کردن؛ جیرکتن)

وکتن (=شدن؛ اتفاق افتادن)


گیتن (=گرفتن)

واگیتن (=از کنترل خارج شدن)

دگیتن (=شرۊع به باریدن کردن)

هگیتن/فیگیفتن (=گرفتن چیزی از کسی؛ خریدن)

فیگیتن (=زدن؛ تنبیه کردن)

وگیتن (=برداشتن)


دئان (=دادن)

وادئان (=وادادن)

هدئان/فادئان (=دادن چیزی به کسی)

فدئان (=انداختن؛ باریدن)

ودئان (=to cover)


بؤؤن (=شدن؛ بۊدن)

وابؤؤن (=باز شدن)

دؤبؤؤن (=در چیزی بۊدن)

وؤبؤؤن/واجبؤن (=بر چیزی بۊدن)


گۊدن (=کردن)

واگۊدن (=باز کردن)

دؤگۊدن (=پۊشیدن؛ ریختن در چیزی)

فۊگۊدن (=ریختن بر چیزی)

چاگۊدن (=درست کردن)


سۊسن (=×)

دؤسۊسن (=خراب شدن)

فۊسۊسن (=فرۊریختن)

وؤسۊسن (=پاره شدن)


کشئن (=کشیدن)

واکشئن (=بیرۊن کشیدن جۊجه)

دکشئن (=محکم بستن؛ طۊل کشیدن)

هکشئن/فاکشئن (=به‌سمت بیرۊن کشیدن)


چئن (=چیدن؛ زاییدن)

واچئن (=مجزا کردن)

دچئن (=چیدن بر رۊی چیزی؛ مرتب کردن)

وچئن/فیچئن/اۊچئن (=برچیدن)


خؤتن (=خوابیدن)

دۊخؤتن/جۊخؤفتن (=پنهان شدن)

فۊخؤتن/اۊخؤفتن (=رۊی چیزی خوابیدن)

فۊخؤتن (=حمله بردن)


چکسن (=×)

دچکسن/دۊچۊکستن (=چسبیدن)

وچکسن/فچکسن/اۊچۊکستن/واچۊکستن (=بالا رفتن)


کأشتن (=کاشتن)

دکأشتن (=محکم ضربه زدن)

فکأشتن (=فرۊ کردن در زمین)


دأشتن (=داشتن)

هدأشتن/فادأشتن (=سرپا داشتن)


تۊکسن (=چکه کردن)

فتکسن/اۊتۊکستن (=در رفتن آب)


شکسن/شکفتن (=شکستن)

فشکسن/اۊشکفتن (=گیر کردن تۊ گلۊ)


خۊشتن (=خشکیدن)

واخۊشتن (=از حال رفتن از گریه زیاد)

دؤخۊشتن (=ضعیف شدن؛ پلاسیده شدن)


سۊتن (=سۊختن)

واسۊتن (=تبخیر شدن)


کرسن/کلاشتن (=×)

هکرسن/فکلاشتن (=خراشیدن)


خؤندن (=خواندن)

دۊخؤندن (=صدا کردن)


ماسن (=×)

دماسن (=گیر کردن)


*پیشوند در زبان‌شناسی یک وند است که پیش از فعل می‌آید و در معنای آن فعل تغییراتی پدید می‌آورد. این روش زایش فعل یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های زبان ‎گیلکی است.


اصطلاح ۱ام

دزر وزر گۊدن

فارسی معادل: پاره پاره کردن

مثال: سک، تله' بگیت دزر وزر بؤگۊد (سگ خرۊس رؤ گرفت پاره پاره کرد)


اصطلاح ۲ام

سر ٚ کۊلا' چرخ ئادئان

فارسی معادل: یه چشم بهم زدن

مثال: سر ٚ کۊلا' چرخ ئادی دۊرۊس ئابه (=یه چشم بهم بزنی تمۊم شده)


اصطلاح ۳ام

نئدئن ئاگیتن

نئدئه‌بؤر ئاگیتن

فارسی معادل: به رۊی خؤد نیاوردن؛ خؤد را به ندیدن زدن

مثال: بئدئه ولی نئدئه‌بؤر ئاگیت (=دید ولی به رۊی خؤدش نیاورد)


اصطلاح ۴ام

نیشنؤوسن ئاگیتن

فارسی معادل: خؤد را به نشنیدن زدن

مثال: هرچی بؤگۊت نیشنؤوسن ئاگیتم (=هرچی گفت خؤدم رؤ به نشنیدن زدم)


اصطلاح ۵ام

دل ٚ دۋ' درگۊدن

فارسی معادل: دق ؤ دلی رؤ خالی کردن

مثال: پارسال خؤ ازا یلاق نیشئیم، ایمسال خأنم بؤشۊم یه ما بئسم می دل ٚ دۋ' درکۊنم


اصطلاح ۶ام

پیش ٚ پا گل زئان

فارسی معادل: زمینه رؤ مهیا کردن

مثال: پیش ٚ پا گل بزأم دۊ رۊز دیگر پرتخال ٚ پۊل' هگیت نصف' مره هده! أندی ای چند رۊزه این' مۊچه بزأم


اصطلاح ۷ام

بپیسه مؤرغانه گل زئان

کۊلفیس مؤرغؤنه گل زئان

فارسی معادل: افتضاح بالا آوردن


اصطلاح ۸ام

ویر دئن

واغ ئابؤؤن

فارسی معادل: تعجب کردن


اصطلاح ۹ام

دۊ پا پیش دؤبؤؤن

فارسی معادل: سرتر بۊدن، حرفه‌ای‌تر بۊدن

مثال: فرخان دۊ پا دامؤن' پیش دره (=فرخان از دامؤن واردتره)


اصطلاح ۱۰ام

خۊ جیف دؤگۊدن

فارسی معادل: خیلی سرتر بۊدن

مثال: فرخان دامؤن' خۊ جیف دؤگۊده (=دامؤن پیش فرخان هیچ حرفی واسه گفتن نداره)


اصطلاح ۱۱ام

خؤر' ننئان

ننابؤ نئان

فارسی معادل: محل نکردن

مثال: هرچی تأ بۊته تۊ تئبه ننابؤ بنی (=هرچی بهت گفت تؤ بهش اعتنا نکن)


اصطلاح ۱۲ام

سپرز' قؤوت دکتن

فارسی معادل: شیر شدن

مثال: خۊ برأر' بئدئه این ٚ سپرز' قؤوت دکته


اصطلاح ۱۳ام

تسک ٚدل

فارسی معادل: کم‌طاقت

مثال: فلانی چندی تسک ٚدله (=فلانی چقد کم‌طاقته)


اصطلاح ۱۴ام

یأسه واگۊدن

فارسی معادل: دلتنگ شدن

مثال: أمره یأسه واگۊده، کئن هنی تره بئینیم (=مشتاق دیداریم، کی می‌آی ببینیمت؟)


اصطلاح ۱۵ام

یأسه بۊردن

فارسی معادل: مشتاق شدن

مثال: یأسه بؤبۊردم بۊدؤنم (=مشتاق شدم بدۊنم)


اصطلاح ۱۶ام

کئن کئن زئان

فارسی معادل: لحظه شماری کردن

مثال: رک‌ریزهٰ‌کان کئن کئن زنن بهار بیه (=بچه مچه‌ها برای اۊمدن بهار لحظه شماری می‌کنن)


اصطلاح ۱۷ام

آزار سر همأن

فارسی معادل: کفر آدم دراۊمدن

مثال: وختی یئنم ترأنی اۊشان ٚ مۊسؤن گب زنی می آزار سر هنه


اصطلاح ۱۸ام

زال شؤؤن

زال ترکسن

فارسی معادل: زهر ؤ ترک شدن

مثال: می زال بؤشؤ (=دلم هُری ریخت)


اصطلاح ۱۹ام

دل' سهم دکتن

فارسی معادل: ترسیدن

مثال: می دل' سهم دکته (=ترس برم‌داشته)


اصطلاح ۲۰ام

واج همأن

فارسی معادل: آماده به‌کار شدن؛ از کسلی دراۊمدن

مثال: می جؤن واج بۊمئه (=بدنم باز شده و از کسلی دراۊمدم)


اصطلاح ۲۱ام

یه‌کۊل

فارسی معادل: یه‌دنده و لجۊج

مثال: فلانی چندی یه‌کۊله


اصطلاح ۲۲ام

جۊت/ جۊد

جۊتکی دکتن

فارسی معادل: لکنت زبان داشتن

مثال: فلانی جۊته


اصطلاح ۲۳ام

کۊل تۊک

فارسی معادل: نؤک‌زبانی حرف زدن


اصطلاح ۲۴ام

دسکلا

چاپلا

چیکال

چک

چککه

فارسی معادل: کف زدن

مثال: مردۊم أمره چک زنن (=مردم برای ما کف می‌زنن)


اصطلاح ۲۵ام

چر ٚ سر نیشتن

چیک ٚ سر نیشتن

چم ٚ سر نیشتن

فک ٚ سر نیشتن

فینگار ٚ سر نیشتن

فارسی معادل: در کمین بۊدن

مثال: تی چم ٚ سر نیشتهٰ‌م (=در کمینت هستم)


اصطلاح ۲۶ام

مۊرغؤنه همأن

فارسی معادل: ذله شدن

مثال: علی دس مۊرغؤنه بۊما بؤ (=از دست علی ذله شده بۊد)


اصطلاح ۲۷ام

مرثیه' وأگیر ندأن

فارسی معادل: حرف خریدار نداشتن

مثال: می مرثیه' کسی وأگیر ندنه (=حرفم خریدار نداره)


اصطلاح ۲۸ام

تنگ' دکشئن

فارسی معادل: تحت کنترل گرفتن

مثال: تی وچه تنگ' دکش


اصطلاح ۲۹ام

دیم' سیا وأسئن

فارسی معادل: افترا زدن

مثال: أمی دیم' سیا وأسئه بؤن خأنیم مردۊم' شۊرش ٚ ره گۊل بیأریم


اصطلاح ۳۰ام

گۊل هوردن

فارسی معادل: تهییج کردن؛ تحریک کردن


اصطلاح ۳۱ام

معده گۊل گۊدن

فارسی معادل: حال بهم خؤردن

مثال: ماست ؤ پیاز' کسن ٚ همرأ خؤرم می معده گۊل کۊنه


اصطلاح ۳۲ام

آمۊ حیدریم هیه دریم

تؤضیح: این اصطلاح از نرفتن و ماندن می‌گوید 


اصطلاح ۳۳ام

گۊل‌باغ دکتن

تؤضیح: ای اصطلاح خؤش اقبالی» وأسر استفاده بۊنه.

مثال: وختی یه نفر یته خۊجیر خانواده همرا وصلت کۊنه، اینی خبری گۊنن: گۊلباغ دکته!»


اصطلاح ۳۴ام

دل شکم زئان

تؤضیح: خالی کردن شکم حیوانات

مثال: ماهی' پۊس بکنده بؤن دل شکم بزأ بؤن خؤنه' گند ٚ بۊ دپیته بؤ


اصطلاح ۳۵ام

پئر وری (مائار وری)

فارسی معادل: از سمت پدر (از سمت مادر)

مثال: مصطفی زمانی پئر وری مازندرانی هیسه یؤ مائار وری گیلانی


اصطلاح ۳۶ام

کاس

تؤضیح: کسی که چشم‌آبی یا چشم‌سبز ببۊن


اصطلاح ۳۷ام

چۊم لۊچا

لۊچان/ لۊچه

فارسی معادل: چشم غره


اصطلاح ۳۸ام

پیلاچیکال

تؤضیح: کسی که دستش به کم نمی‌ره

مثلا: وختی که غذا چاگۊده دره چند مدل غذا چاکۊنه


اصطلاح ۳۹ام

خۊ بؤته نؤته' نۊدؤنم

فارسی معادل: حرف دهنش رؤ نمی‌فهمه


اصطلاح ۴۰ام

پرازنده نیه

فارسی معادل: بصرفه نیست


اصطلاح ۴۱ام

بیلی سر' آو فۊگۊدن

لام ٚ دل' سنگ توأدأن

دار ٚ سر' وا گنسن

بؤمۊرده مادیان' چۊ زأن

مُرده' لقد زأن

تؤضیح: ای اصطلاحان گیلکی مئن اثر ندأشتن ٚ وأسر استفاده بۊنه؛ کاری که طرف ٚ سر تأثیر ندأره؛ وختی که طرف' دؤنسه نشأنه؛ بیهۊده کار گۊدن


اصطلاح ۴۲ام

پلنگ امره سر ئاوؤشتئه

پلنگ امره سر باشته

فارسی معادل: خطر از بیخ گۊشمۊن گذشت


اصطلاح ۴۳ام

راس ٚ گب (=حرف راست)

دیل ٚ گب (=حرف دل)

کال ٚ گب (=حرف بیهۊده)

سرد ٚ گب (=حرف ناامید کننده)


اصطلاح ۴۴ام

لاخؤندسری

لافندسری

رسن‌سری

تؤضیح: انعامی که در مؤقع تحویل گرفتن حیوان از نگهدارنده‌ٔ آن به اۊ پرداخت می‌شود؛ دست آخر


اصطلاح ۴۵ام

چیک‌سری نیشتن

چۊکۊسری نیشتن

چک چکی هنیشتن

فارسی معادل: رۊ پنجه نشستن


اصطلاح ۴۶ام

یته خال ٚ سر نیشتن

تؤضیح: ای اصطلاح هم‌فکر، هم‌منافع» بؤؤن ٚ وأسر استفاده بۊنه.

مثال: آمۊ ای مۊضۊع سر یته خال ٚ سر نیشتیم (=ما رۊ این مؤضۊع مؤافق همیم)


اصطلاح ۴۷ام

ودد بئؤن/وکتن

فارسی معادل: مۊی دماغ شدن.

تؤضیح: ودد یه جۊر گۊده (غده) نام هیسه.

مثال: وچه ایمسال ودد بؤبه امی واسر


اصطلاح ۴۸ام

شکم پیس

فارسی معادل: شکمۊ؛ دلگی


اصطلاح ۴۹ام

دال' مؤنسن

تؤضیح: ای اصطلاح فرصت طلبی»یی کنایه هیسه!

مثال: فلان‌کسئه دال' مؤنه (=فلانکسه خیلی فرصت طلبه)


اصطلاح ۵۰ام

کسن ٚ همرأ درشؤؤن

تؤضیح: با همدیگه کنار اۊمدن

مثال: ایشان برأر برأرن کسن ٚ همرأ درشۊنن


*اگر اصطلاح بیشتری به خاطر دارید با ما در میان بگذارید.


در این یادداشت سعی شده است قیدهایی که در زبان گیلکی با تکرار واژگان تحقق می‌یابند، لیست شود. اگر شما نمونه‌ای دیگر سراغ دارید، آن را ذکر کنید تا این مجموعه تکمیل گردد.

توضیحات بیشتر در وبلاگ خۊرتاو


*بۊنابۊنی (=پنهانی)

*دۊزادۊزی (=کی)

*زۊرازۊری (=زۊری؛ به زۊر)

*تۊراتۊری (=دیوانگی؛ بی‌عقلی)

*غۊلاغۊلی (=با تمام نیرۊ؛ غۊل‌گۊنه!)

*کۊلاکۊلی (=لنگ لنگان)

*تۊنداتۊندی (=با عجله)

*ولاولی (=کجکی)

*کتاکتی (=مستانه)


*دمادم (=همون لحظه)

*سراسر (=از سر)

*تکاتک (=از پهلۊ)

*راساراس (=عمۊد)

*شؤواشؤو (=شب هنگام)

*دۊرادۊر (=از دۊر)

*تراتر (=در حالت تر)

*برابر (=مقابل)

*وراور (=از عرض)

*خۊشکاخۊشک (=درحالت خشک)

*داغاداغ (=در حالت داغ)

*کالاکال (=در حالت خام؛ خاماخام)


*پساپسا (=عقبکی)

*وراورا (=چپکی؛ کجکی)


*لس‌لسئه (=با سُستی؛ با تنبلی)

*بۊن‌بۊنئه (=پنهونی)

*دؤو-دؤوئه (=به‌سرعت؛ باعجله)


*دل‌به‌دل (=درهم؛ انباشته)

*سربه‌سر (=رۊی هم)

*گۊل‌به‌گۊل (=دفعه به دفعه)

*بال‌به‌بال (=شانه‌به‌شانه)

*دۊم‌به‌دۊم (=پشت سر هم؛ کۋن‌به‌کۋن)


در این یادداشت سعی شده است اصطلاحاتی که در زبان گیلکی بسیار پرکاربرد است، لیست شود. اگر شما نمونه‌ای دیگر سراغ دارید، آن را ذکر کنید تا این مجموعه تکمیل گردد.


اصطلاح ۱ام

دزر وزر گۊدن

فارسی معادل: پاره پاره کردن

مثال: سک، تله' بگیت دزر وزر بؤگۊد (سگ خرۊس رؤ گرفت پاره پاره کرد)


اصطلاح ۲ام

سر ٚ کۊلا' چرخ ئادئان

فارسی معادل: یه چشم بهم زدن

مثال: سر ٚ کۊلا' چرخ ئادی دۊرۊس ئابه (=یه چشم بهم بزنی تمۊم شده)


اصطلاح ۳ام

نئدئن ئاگیتن

نئدئه‌بؤر ئاگیتن

فارسی معادل: به رۊی خؤد نیاوردن؛ خؤد را به ندیدن زدن

مثال: بئدئه ولی نئدئه‌بؤر ئاگیت (=دید ولی به رۊی خؤدش نیاورد)


اصطلاح ۴ام

نیشنؤوسن ئاگیتن

فارسی معادل: خؤد را به نشنیدن زدن

مثال: هرچی بؤگۊت نیشنؤوسن ئاگیتم (=هرچی گفت خؤدم رؤ به نشنیدن زدم)


اصطلاح ۵ام

دل ٚ دۋ' درگۊدن

فارسی معادل: دق ؤ دلی رؤ خالی کردن

مثال: پارسال خؤ ازا یلاق نیشئیم، ایمسال خأنم بؤشۊم یه ما بئسم می دل ٚ دۋ' درکۊنم


اصطلاح ۶ام

پیش ٚ پا گل زئان

فارسی معادل: زمینه رؤ مهیا کردن

مثال: پیش ٚ پا گل بزأم دۊ رۊز دیگر پرتخال ٚ پۊل' هگیت نصف' مره هده! أندی ای چند رۊزه این' مۊچه بزأم


اصطلاح ۷ام

بپیسه مؤرغانه گل زئان

کۊلفیس مؤرغؤنه گل زئان

فارسی معادل: افتضاح بالا آوردن


اصطلاح ۸ام

ویر دئن

واغ ئابؤؤن

فارسی معادل: تعجب کردن


اصطلاح ۹ام

دۊ پا پیش دؤبؤؤن

فارسی معادل: سرتر بۊدن، حرفه‌ای‌تر بۊدن

مثال: فرخان دۊ پا دامؤن' پیش دره (=فرخان از دامؤن واردتره)


اصطلاح ۱۰ام

خۊ جیف دؤگۊدن

فارسی معادل: خیلی سرتر بۊدن

مثال: فرخان دامؤن' خۊ جیف دؤگۊده (=دامؤن پیش فرخان هیچ حرفی واسه گفتن نداره)


اصطلاح ۱۱ام

خؤر' ننئان

ننابؤ نئان

فارسی معادل: محل نکردن

مثال: هرچی تأ بۊته تۊ تئبه ننابؤ بنی (=هرچی بهت گفت تؤ بهش اعتنا نکن)


اصطلاح ۱۲ام

سپرز' قؤوت دکتن

فارسی معادل: شیر شدن

مثال: خۊ برأر' بئدئه این ٚ سپرز' قؤوت دکته


اصطلاح ۱۳ام

تسک ٚدل

فارسی معادل: کم‌طاقت

مثال: فلانی چندی تسک ٚدله (=فلانی چقد کم‌طاقته)


اصطلاح ۱۴ام

یأسه واگۊدن

فارسی معادل: دلتنگ شدن

مثال: أمره یأسه واگۊده، کئن هنی تره بئینیم (=مشتاق دیداریم، کی می‌آی ببینیمت؟)


اصطلاح ۱۵ام

یأسه بۊردن

فارسی معادل: مشتاق شدن

مثال: یأسه بؤبۊردم بۊدؤنم (=مشتاق شدم بدۊنم)


اصطلاح ۱۶ام

کئن کئن زئان

فارسی معادل: لحظه شماری کردن

مثال: رک‌ریزهٰ‌کان کئن کئن زنن بهار بیه (=بچه مچه‌ها برای اۊمدن بهار لحظه شماری می‌کنن)


اصطلاح ۱۷ام

آزار سر همأن

فارسی معادل: کفر آدم دراۊمدن

مثال: وختی یئنم ترأنی اۊشان ٚ مۊسؤن گب زنی می آزار سر هنه


اصطلاح ۱۸ام

زال شؤؤن

زال ترکسن

فارسی معادل: زهر ؤ ترک شدن

مثال: می زال بؤشؤ (=دلم هُری ریخت)


اصطلاح ۱۹ام

دل' سهم دکتن

فارسی معادل: ترسیدن

مثال: می دل' سهم دکته (=ترس برم‌داشته)


اصطلاح ۲۰ام

واج همأن

فارسی معادل: آماده به‌کار شدن؛ از کسلی دراۊمدن

مثال: می جؤن واج بۊمئه (=بدنم باز شده و از کسلی دراۊمدم)


اصطلاح ۲۱ام

یه‌کۊل

فارسی معادل: یه‌دنده و لجۊج

مثال: فلانی چندی یه‌کۊله


اصطلاح ۲۲ام

جۊت/ جۊد

جۊتکی دکتن

فارسی معادل: لکنت زبان داشتن

مثال: فلانی جۊته


اصطلاح ۲۳ام

کۊل تۊک

فارسی معادل: نؤک‌زبانی حرف زدن


اصطلاح ۲۴ام

دسکلا

چاپلا

چیکال

چک

چککه

فارسی معادل: کف زدن

مثال: مردۊم أمره چک زنن (=مردم برای ما کف می‌زنن)


اصطلاح ۲۵ام

چر ٚ سر نیشتن

چیک ٚ سر نیشتن

چم ٚ سر نیشتن

فک ٚ سر نیشتن

فینگار ٚ سر نیشتن

فارسی معادل: در کمین بۊدن

مثال: تی چم ٚ سر نیشتهٰ‌م (=در کمینت هستم)


اصطلاح ۲۶ام

مۊرغؤنه همأن

فارسی معادل: ذله شدن

مثال: علی دس مۊرغؤنه بۊما بؤ (=از دست علی ذله شده بۊد)


اصطلاح ۲۷ام

مرثیه' وأگیر ندأن

فارسی معادل: حرف خریدار نداشتن

مثال: می مرثیه' کسی وأگیر ندنه (=حرفم خریدار نداره)


اصطلاح ۲۸ام

تنگ' دکشئن

فارسی معادل: تحت کنترل گرفتن

مثال: تی وچه تنگ' دکش


اصطلاح ۲۹ام

دیم' سیا وأسئن

فارسی معادل: افترا زدن

مثال: أمی دیم' سیا وأسئه بؤن خأنیم مردۊم' شۊرش ٚ ره گۊل بیأریم


اصطلاح ۳۰ام

گۊل هوردن

فارسی معادل: تهییج کردن؛ تحریک کردن


اصطلاح ۳۱ام

معده گۊل گۊدن

فارسی معادل: حال بهم خؤردن

مثال: ماست ؤ پیاز' کسن ٚ همرأ خؤرم می معده گۊل کۊنه


اصطلاح ۳۲ام

آمۊ حیدریم هیه دریم

تؤضیح: این اصطلاح از نرفتن و ماندن می‌گوید 


اصطلاح ۳۳ام

گۊل‌باغ دکتن

تؤضیح: ای اصطلاح خؤش اقبالی» وأسر استفاده بۊنه.

مثال: وختی یه نفر یته خۊجیر خانواده همرا وصلت کۊنه، اینی خبری گۊنن: گۊلباغ دکته!»


اصطلاح ۳۴ام

دل شکم زئان

تؤضیح: خالی کردن شکم حیوانات

مثال: ماهی' پۊس بکنده بؤن دل شکم بزأ بؤن خؤنه' گند ٚ بۊ دپیته بؤ


اصطلاح ۳۵ام

پئر وری (مائار وری)

فارسی معادل: از سمت پدر (از سمت مادر)

مثال: مصطفی زمانی پئر وری مازندرانی هیسه یؤ مائار وری گیلانی


اصطلاح ۳۶ام

کاس

تؤضیح: کسی که چشم‌آبی یا چشم‌سبز ببۊن


اصطلاح ۳۷ام

چۊم لۊچا

لۊچان/ لۊچه

فارسی معادل: چشم غره


اصطلاح ۳۸ام

پیلاچیکال

تؤضیح: کسی که دستش به کم نمی‌ره

مثلا: وختی که غذا چاگۊده دره چند مدل غذا چاکۊنه


اصطلاح ۳۹ام

خۊ بؤته نؤته' نۊدؤنم

فارسی معادل: حرف دهنش رؤ نمی‌فهمه


اصطلاح ۴۰ام

پرازنده نیه

فارسی معادل: بصرفه نیست


اصطلاح ۴۱ام

بیلی سر' آو فۊگۊدن

لام ٚ دل' سنگ توأدأن

دار ٚ سر' وا گنسن

بؤمۊرده مادیان' چۊ زأن

مُرده' لقد زأن

تؤضیح: ای اصطلاحان گیلکی مئن اثر ندأشتن ٚ وأسر استفاده بۊنه؛ کاری که طرف ٚ سر تأثیر ندأره؛ وختی که طرف' دؤنسه نشأنه؛ بیهۊده کار گۊدن


اصطلاح ۴۲ام

پلنگ امره سر ئاوؤشتئه

پلنگ امره سر باشته

فارسی معادل: خطر از بیخ گۊشمۊن گذشت


اصطلاح ۴۳ام

راس ٚ گب (=حرف راست)

دیل ٚ گب (=حرف دل)

کال ٚ گب (=حرف بیهۊده)

سرد ٚ گب (=حرف ناامید کننده)


اصطلاح ۴۴ام

لاخؤندسری

لافندسری

رسن‌سری

تؤضیح: انعامی که در مؤقع تحویل گرفتن حیوان از نگهدارنده‌ٔ آن به اۊ پرداخت می‌شود؛ دست آخر


اصطلاح ۴۵ام

چیک‌سری نیشتن

چۊکۊسری نیشتن

چک چکی هنیشتن

فارسی معادل: رۊ پنجه نشستن


اصطلاح ۴۶ام

یته خال ٚ سر نیشتن

تؤضیح: ای اصطلاح هم‌فکر، هم‌منافع» بؤؤن ٚ وأسر استفاده بۊنه.

مثال: آمۊ ای مۊضۊع سر یته خال ٚ سر نیشتیم (=ما رۊ این مؤضۊع مؤافق همیم)


اصطلاح ۴۷ام

ودد بئؤن/وکتن

فارسی معادل: مۊی دماغ شدن.

تؤضیح: ودد یه جۊر گۊده (غده) نام هیسه.

مثال: وچه ایمسال ودد بؤبه امی واسر


اصطلاح ۴۸ام

شکم پیس

فارسی معادل: شکمۊ؛ دلگی


اصطلاح ۴۹ام

دال' مؤنسن

تؤضیح: ای اصطلاح فرصت طلبی»یی کنایه هیسه!

مثال: فلان‌کسئه دال' مؤنه (=فلانکسه خیلی فرصت طلبه)


اصطلاح ۵۰ام

کسن ٚ همرأ درشؤؤن

تؤضیح: با همدیگه کنار اۊمدن

مثال: ایشان برأر برأرن کسن ٚ همرأ درشۊنن



♻ ماضی ساده (گفتم، گفتی):

آمل: بتمه- بتی- بته- بتمی- بتنی- بتنه

لاجؤن: بۊتم- بۊتی- بۊته- بۊتیم- بۊتین- بۊتن

المۊت: بگُتم- بگُتی- بگُته- بگُتیم- بگُتین- بگُتن

چابؤک: بؤگۊتم- بؤگۊتی- بؤگۊت- بؤگۊتیم- بؤگۊتین- بؤگۊتن

رشت:بۊگؤفتم- بۊگؤفتی- بۊگؤفت- بۊگؤفتیم- بۊگؤفتید- بۊگؤفتید



♻️ ماضی بعید (گفته بۊدم، )

آمل: بئؤت‌بمه- بئؤت‌بی- بئؤت‌به- بئؤت‌بمی- بئؤت‌بنی- بئؤت‌بینه

کلأچئه: بؤته‌بؤم- بؤته‌بی- بؤته‌بؤ- بؤته‌بیم- بؤته‌بین- بؤته‌بؤن

لاجؤن: بۊته‌بۊم- بۊته‌بی- بۊته‌بۊ- بۊته‌بیم- بۊته‌بین- بۊته‌بۊن

المۊت: بگُته‌بام- بگُته‌بی- بگُته‌با- بگُته‌بیم- بگُته‌بین- بگُته‌بان

چابؤک: بؤگۊته‌بؤم- بؤگۊته‌بی- بؤگۊته‌بؤ- بؤگۊته‌بیم- بؤگۊته‌بین- بؤگۊته‌بؤن

رشت: بۊگؤفته‌بۊم- بۊگؤفته‌بی- بۊگؤفته‌بۊ- بۊگؤفته‌بیم- بۊگؤفته‌بید- بۊگؤفته‌بید



♻️ ماضی استمراری (می‌گفتم، ):

آمل: گتمه- گتی- گته- گتمی- گتنی- گتنه

المۊت: گُتم- گُتی- گُته- گُتیم- گُتین- گُتن

سختسر: گۊتم- گۊتی- گۊته- گۊتیم- گۊتین- گۊتن

رشت: گۊفتم- گۊفتی- گۊفت- گۊفتیم- گۊفتید- گۊفتید



♻️ ماضی ملمۊس (داشتم می‌گفتم، )

آمل: د گتمه- د گتی- د گته- ‌د گتمی- ‌د گتنی- د گتنه

المۊت: در گُتم- در گُتی- در گُت- در گُتیم- در گُتین- در گُتن

دۊهزار: دبا بؤگؤم- دبا بؤگی- دبا بؤگۊ- دبا بؤگیم- دبا بؤگین- دبا بؤگؤن

لاجؤن: گۊته دربۊم- گۊته دربی- گۊته دربۊ- گۊته دربیم- گۊته دربین- گۊته دربۊن

سختسر: گۊته دبام- گۊته دبی- گۊته دبا- گۊته دبیم- گۊته دبین- گۊته دبان

رشت: گۊفتن دۊبۊم- گۊفتن دیبی- گۊفتن دۊبۊ- گۊفتن دیبیم- گۊفتن دیبید- گۊفتن دۊبۊد



♻️ مضارع ملمۊس (دارم می‌گم، )

آمل: د گمه- د گنی- د گنه- ‌د گمی- ‌د گننی- د گننه

المۊت: در گۊم- در گی- در گۊ- در گیم- در گین- در گۊن

دۊهزار: دره بؤگؤم- دره بؤگی- دره بؤگۊ- دره بؤگیم- دره بؤگین- دره بؤگؤن

سختسر: گۊته درم- گۊته دری- گۊته دره- گۊته دریم- گۊته درین- گۊته درن

رشت: گۊفتن درم- گۊفتن دری- گۊفتن دره- گۊفتن دریم- گۊفتن درید- گۊفتن درد



♻️ مضارع اخباری (می‌گم، می‌گی ):

آمل: گمه- گنی- گنه- گمی- گننی- گننه

المۊت: گۊم- گی- گۊ- گیم- گین- گۊن

سختسر: گۊنم- گۊنی- گۊنه- گۊنیم- گۊنین- گۊنن

رشت: گمه- گی- گه- گیمی- گید- گید



♻️ مضارع التزامی (بگم، بگی ):

آمل: بَوَم- بَوی- بَوه- بَویم- بَوین- بَوَن

المۊت: بگۊم- بگی- بگۊ- بگیم- بگین- بگۊن

سختسر: بؤگؤم- بؤگی- بؤگه- بؤگیم- بؤگین- بؤگؤن

رشت: بگم- بگی- بگه- بگیم- بگید- بگید



♻️ فعل امر (بگۊ):

آمل: بئؤ

المۊت: بگ

سختسر: بؤگۊ/ بؤگ

رشت: بۊگۊ




در این پست سعی شده انواع ضمایر در گۊیش‌های مختلف زبان گیلکی با یکدیگر قیاس شود. اگر شما در شهری دیگر ساکنید، این ضمایر را به گۊیش شهر خؤد ذکر کنید تا این مجموعه تکمیل گردد.


ضمایر فاعلی:

* آمل: من- ته- وه- اما- شِما- وشۊن

* رۊبار: مؤ- تؤ- اؤن- آما- شؤما- اؤشۊن

* سختسر: مۊ- تۊ- اۊن- امۊ- شمۊ- اۊشان

* کلأچئه: مۊ- تۊ- اۊن- آمۊ- شۊمۊ- اۊشؤن

* لاجؤن: مۊ- تۊ- اۊن- امه- شمه- اۊشؤن

* المۊت: من- تۊ- اۊ- امه- شمه- اۊشان

* رشت: من- تۊ- اۊن- امان- شۊمان- اۊشان



ضمایر ملکی (صفات ملکی):

* آمل: مه- ته- ونه- امه- شمه- وشۊنه

* رۊبار: مه- ته- اؤنه- أمه- شمه- اؤشۊنه

* سختسر: می- تی- وی- أمه- شمه- اۊشانی

* کلأچئه: می- تی- اۊنه- أمی- شیمی- اۊشؤنه

* لاجؤن: می- تی- اۊنه- أمه- شیمه- اۊشؤنه

* المۊت: مینی- تی- اۊنی- امه- شمه- اۊشانی

* رشت: می- تی- اۊنأ- أمی- شیمی- اۊشانأ



ضمایر مفعۊلی:

* آمل: مره- تره- وره- اماره- شماره- وشۊنه

* رۊبار: منا- ترا- اؤنا- امنا- شمنا- اؤشۊنا

* سختسر: مره- تره- وره- أمره- شمره- اۊشانه

* کلأچئه: مره- تره- اۊنه- أمره- شمره- اۊشؤنه

* لاجؤن: مأ- تأ- اۊنه- أمره- شمره- اۊشؤنه

* المۊت: منه- تره- اۊنه- أمره- شمره- اۊشانه

* رشت: مرأ- ترأ- اۊنأ- أمرأ- شمرأ- اۊشانأ



در این پست سعی شده صرف فعل بئؤتن/گۊتن/گۊفتن» در گۊیش‌های مختلف زبان گیلکی با یکدیگر قیاس شود. اگر شما در شهری دیگر ساکنید، صرفِ این فعل را به گۊیش شهر خؤد برایمان در قسمت نظرات به اشتراک بگذارید تا این مجموعه تکمیل گردد.


♻ ماضی ساده (گفتم، گفتی):

آمل: بتمه- بتی- بته- بتمی- بتنی- بتنه

لاجؤن: بۊتم- بۊتی- بۊته- بۊتیم- بۊتین- بۊتن

المۊت: بگُتم- بگُتی- بگُته- بگُتیم- بگُتین- بگُتن

چابؤک: بؤگۊتم- بؤگۊتی- بؤگۊت- بؤگۊتیم- بؤگۊتین- بؤگۊتن

رشت:بۊگؤفتم- بۊگؤفتی- بۊگؤفت- بۊگؤفتیم- بۊگؤفتید- بۊگؤفتید



♻️ ماضی بعید (گفته بۊدم، )

آمل: بئؤت‌بمه- بئؤت‌بی- بئؤت‌به- بئؤت‌بمی- بئؤت‌بنی- بئؤت‌بینه

کلأچئه: بؤته‌بؤم- بؤته‌بی- بؤته‌بؤ- بؤته‌بیم- بؤته‌بین- بؤته‌بؤن

لاجؤن: بۊته‌بۊم- بۊته‌بی- بۊته‌بۊ- بۊته‌بیم- بۊته‌بین- بۊته‌بۊن

المۊت: بگُته‌بام- بگُته‌بی- بگُته‌با- بگُته‌بیم- بگُته‌بین- بگُته‌بان

چابؤک: بؤگۊته‌بؤم- بؤگۊته‌بی- بؤگۊته‌بؤ- بؤگۊته‌بیم- بؤگۊته‌بین- بؤگۊته‌بؤن

رشت: بۊگؤفته‌بۊم- بۊگؤفته‌بی- بۊگؤفته‌بۊ- بۊگؤفته‌بیم- بۊگؤفته‌بید- بۊگؤفته‌بید



♻️ ماضی استمراری (می‌گفتم، ):

آمل: گتمه- گتی- گته- گتمی- گتنی- گتنه

المۊت: گُتم- گُتی- گُته- گُتیم- گُتین- گُتن

سختسر: گۊتم- گۊتی- گۊته- گۊتیم- گۊتین- گۊتن

رشت: گۊفتم- گۊفتی- گۊفت- گۊفتیم- گۊفتید- گۊفتید



♻️ ماضی ملمۊس (داشتم می‌گفتم، )

آمل: د گتمه- د گتی- د گته- ‌د گتمی- ‌د گتنی- د گتنه

المۊت: در گُتم- در گُتی- در گُت- در گُتیم- در گُتین- در گُتن

دۊهزار: دبا بؤگؤم- دبا بؤگی- دبا بؤگۊ- دبا بؤگیم- دبا بؤگین- دبا بؤگؤن

لاجؤن: گۊته دربۊم- گۊته دربی- گۊته دربۊ- گۊته دربیم- گۊته دربین- گۊته دربۊن

سختسر: گۊته دبام- گۊته دبی- گۊته دبا- گۊته دبیم- گۊته دبین- گۊته دبان

رشت: گۊفتن دۊبۊم- گۊفتن دیبی- گۊفتن دۊبۊ- گۊفتن دیبیم- گۊفتن دیبید- گۊفتن دۊبۊد



♻️ مضارع ملمۊس (دارم می‌گم، )

آمل: د گمه- د گنی- د گنه- ‌د گمی- ‌د گننی- د گننه

المۊت: در گۊم- در گی- در گۊ- در گیم- در گین- در گۊن

دۊهزار: دره بؤگؤم- دره بؤگی- دره بؤگۊ- دره بؤگیم- دره بؤگین- دره بؤگؤن

سختسر: گۊته درم- گۊته دری- گۊته دره- گۊته دریم- گۊته درین- گۊته درن

رشت: گۊفتن درم- گۊفتن دری- گۊفتن دره- گۊفتن دریم- گۊفتن درید- گۊفتن درد



♻️ مضارع اخباری (می‌گم، می‌گی ):

آمل: گمه- گنی- گنه- گمی- گننی- گننه

المۊت: گۊم- گی- گۊ- گیم- گین- گۊن

سختسر: گۊنم- گۊنی- گۊنه- گۊنیم- گۊنین- گۊنن

رشت: گمه- گی- گه- گیمی- گید- گید



♻️ مضارع التزامی (بگم، بگی ):

آمل: بَوَم- بَوی- بَوه- بَویم- بَوین- بَوَن

المۊت: بگۊم- بگی- بگۊ- بگیم- بگین- بگۊن

سختسر: بؤگؤم- بؤگی- بؤگه- بؤگیم- بؤگین- بؤگؤن

رشت: بگم- بگی- بگه- بگیم- بگید- بگید



♻️ فعل امر (بگۊ):

آمل: بئؤ

المۊت: بگ

سختسر: بؤگۊ/ بؤگ

رشت: بۊگۊ




در این پست سعی شده است قیدهایی که در زبان گیلکی با تکرار واژگان تحقق می‌یابند، لیست شود. اگر شما نمونه‌ای دیگر سراغ دارید، آن را ذکر کنید تا این مجموعه تکمیل گردد.

توضیحات بیشتر در وبلاگ خۊرتاو


*بۊنابۊنی (=پنهانی)

*دۊزادۊزی (=کی)

*زۊرازۊری (=زۊری؛ به زۊر)

*تۊراتۊری (=دیوانگی؛ بی‌عقلی)

*غۊلاغۊلی (=با تمام نیرۊ؛ غۊل‌گۊنه!)

*کۊلاکۊلی (=لنگ لنگان)

*تۊنداتۊندی (=با عجله)

*ولاولی (=کجکی)

*کتاکتی (=مستانه)


*دمادم (=همون لحظه)

*سراسر (=از سر)

*تکاتک (=از پهلۊ)

*راساراس (=عمۊد)

*شؤواشؤو (=شب هنگام)

*دۊرادۊر (=از دۊر)

*تراتر (=در حالت تر)

*برابر (=مقابل)

*وراور (=از عرض)

*خۊشکاخۊشک (=درحالت خشک)

*داغاداغ (=در حالت داغ)

*کالاکال (=در حالت خام؛ خاماخام)


*پساپسا (=عقبکی)

*وراورا (=چپکی؛ کجکی)


*لس‌لسئه (=با سُستی؛ با تنبلی)

*بۊن‌بۊنئه (=پنهونی)

*دؤو-دؤوئه (=به‌سرعت؛ باعجله)


*دل‌به‌دل (=درهم؛ انباشته)

*سربه‌سر (=رۊی هم)

*گۊل‌به‌گۊل (=دفعه به دفعه)

*بال‌به‌بال (=شانه‌به‌شانه)

*دۊم‌به‌دۊم (=پشت سر هم؛ کۋن‌به‌کۋن)


پیشوندهای فعلی فعال گیلکی» یکی از نقاط قوت زبان گیلکی است و این زبان از این منظر در زبان‌های ایرانی کم نظیر است. این پیشوندها قابلیت بالقوه ساختن هزاران هزار فعل و مفهۊم خؤش آهنگ ؤ قابل درک را برای گیلکی فراهم می‌کند. در ادامه نمۊنه‌هایی از این پیشوندهای فعلی فعال در زبان گیلکی را مرۊر خواهیم کرد.


گئنتن (=انداختن)

وأرگئنتن (=پهن کردن)

درگئنتن (=آویزان کردن)

هرگئنتن (=درگیر کردن)


پیتن (=پیچیدن)

واپیتن (=تاب برداشتن جزئی)

دپیتن (=در چیزی پیچیدن؛ مانند پیچیدن بۊ ؤ صدا در فضا)

فیپیتن (=دؤر چیزی پیچیدن)


مۊتن (=گشتن؛ قدم زدن)

وامۊتن (=جستجۊ کردن؛ دنبال گشتن)

دؤمۊتن (=لگد کردن؛ رۊی چیزی پا گذاشتن

هامۊتن (=تحقیق کردن؛ پژۊهش کردن)


بیشتن (=برشته کردن؛ کباب کردن)

وابیشتن (=تفت دادن)

دبیشتن (=سرخ کردن)


کتن (=افتادن)

واکتن (=از کت‌ؤکۊل افتادن)

دکتن (=در چیزی افتادن)

هکتن (=اصابت کردن؛ سرایت کردن)

فکتن (=سقۊط کردن؛ جیرکتن)

وکتن (=شدن؛ اتفاق افتادن)


گیتن (=گرفتن)

واگیتن (=از کنترل خارج شدن)

دگیتن (=شرۊع به باریدن کردن)

هگیتن/فیگیفتن (=گرفتن چیزی از کسی؛ خریدن)

فیگیتن (=زدن؛ تنبیه کردن)

وگیتن (=برداشتن)


دئان (=دادن)

وادئان (=وادادن)

هدئان/فادئان (=دادن چیزی به کسی)

فدئان (=انداختن؛ باریدن)

ودئان (=to cover)


بؤؤن (=شدن؛ بۊدن)

وابؤؤن (=باز شدن)

دؤبؤؤن (=در چیزی بۊدن)

وؤبؤؤن/واجبؤن (=بر چیزی بۊدن)


گۊدن (=کردن)

واگۊدن (=باز کردن)

دؤگۊدن (=پۊشیدن؛ ریختن در چیزی)

فۊگۊدن (=ریختن بر چیزی)

چاگۊدن (=درست کردن)


سۊسن (=×)

دؤسۊسن (=خراب شدن)

فۊسۊسن (=فرۊریختن)

وؤسۊسن (=پاره شدن)


کشئن (=کشیدن)

واکشئن (=بیرۊن کشیدن جۊجه)

دکشئن (=محکم بستن؛ طۊل کشیدن)

هکشئن/فاکشئن (=به‌سمت بیرۊن کشیدن)


چئن (=چیدن؛ زاییدن)

واچئن (=مجزا کردن)

دچئن (=چیدن بر رۊی چیزی؛ مرتب کردن)

وچئن/فیچئن/اۊچئن (=برچیدن)


خؤتن (=خوابیدن)

دۊخؤتن/جۊخؤفتن (=پنهان شدن)

فۊخؤتن/اۊخؤفتن (=رۊی چیزی خوابیدن)

فۊخؤتن (=حمله بردن)


چکسن (=×)

دچکسن/دۊچۊکستن (=چسبیدن)

وچکسن/فچکسن/اۊچۊکستن/واچۊکستن (=بالا رفتن)


کأشتن (=کاشتن)

دکأشتن (=محکم ضربه زدن)

فکأشتن (=فرۊ کردن در زمین)


دأشتن (=داشتن)

هدأشتن/فادأشتن (=سرپا داشتن)


تۊکسن (=چکه کردن)

فتکسن/اۊتۊکستن (=در رفتن آب)


شکسن/شکفتن (=شکستن)

فشکسن/اۊشکفتن (=گیر کردن تۊ گلۊ)


خۊشتن (=خشکیدن)

واخۊشتن (=از حال رفتن از گریه زیاد)

دؤخۊشتن (=ضعیف شدن؛ پلاسیده شدن)


سۊتن (=سۊختن)

واسۊتن (=تبخیر شدن)


کرسن/کلاشتن (=×)

هکرسن/فکلاشتن (=خراشیدن)


خؤندن (=خواندن)

دۊخؤندن (=صدا کردن)


ماسن (=×)

دماسن (=گیر کردن)


*پیشوند در زبان‌شناسی یک وند است که پیش از فعل می‌آید و در معنای آن فعل تغییراتی پدید می‌آورد. این روش زایش فعل یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های زبان ‎گیلکی است.


⚡️حرف اضافه جی، جه، جا» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی، معادل از» و با(به وسیلهٔ)» در زبان فارسی است و بر اساس دستور زبان گیلکی به صورت پس‌آیند در جمله قرار می‌گیرد:


کۊرا جی بۊمأی؟

(واگردان:از کدۊم‌ور اۊمدی؟)

ماشین أجی بؤشؤ!

(واگردان: با (به وسیله) ماشین رفت!)


در گویش‌های مختلف زبان گیلکی، تحت تأثیر زبان فارسی، گاهی آشفتگی‌هایی در دستور ایجاد می‌شود که با کمی دقت می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد.


چند نمونه از این آشفتگی‌ها و صورت‌های صحیح در زبان گیلکی:


✖️صورت آشفته: کیتاب' جه من فأگیفت.

➖فارسی واگردان: کتاب را از من گرفت.

✔️صورت صحیح: کیتاب' می جا فأگیفت.


در جملهٔ آشفته علاوه بر اینکه جای "جه" و "من" عوض شده، صورت ضمیر ملکی "می" نیز تبدیل به فاعلی "من" شده است.


➕صورت آشفته: از کؤره دؤنی؟

➖فارسی واگردان: از کجا می‌دۊنی؟

✔️صورت صحیح: کؤره جی دؤنی؟


✖️صورت آشفته: از اۊیه جی هنده وگردسی؟

➖فارسی واگردان: از اۊنجا دؤباره برگشتی؟

✔️صورت صحیح: اۊیه جی هنده وگردسی؟


✖️صورت آشفته: یته از می رفیقان مره بؤگۊت

➖فارسی واگردان: یکی از رفیق‌هام به من گفت

✔️صورت صحیح: یته می رفیقان مره بؤگۊت


فرهنگ در

کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی


اعضای خانواده و افراد دارای نسبت خانوادگی در زبان گیلکی!

‍‍‍‍‍


* پئر/ پیئر (=پدر)

* مار/ مائار (=مادر)

* پسر/ ریکا/ وچه (=پسر)

* دتر/ کیجا/ کؤر/ کیله/ لاکۊ  (=دختر)


* برأر (=برادر)

* خاخۊر (=خواهر)

* دأیی (=دایی)

* ماشل/ هالۊ (=خاله)

* عامۊ (=عمو)

* ع (=عمه)


* عامۊ پسر (=پسر عمه) 

* عامۊ دتر (=دختر عمو) 

* عمه پسر (=پسر عمه) 

* عمه دتر (=دختر عمه)

* دایی پسر (=پسر دایی) 

* دایی دتر (=دختر دایی) 

* ماشل پسر (=پسر خاله) 

* ماشل دتر (=دختر خاله) 

* ماشه (=خاله‌زاده)


* برأرزه (=برادر زاده)

* خاخۊرزه (=خواهر زاده)


* عارۊس/ گیشه (=عروس)

* زؤمه/ زؤما/ زاما (=داماد)

* همزؤمه (=باجناق)


* مرد/ مرداک/ مرکه (=شوهر)

*زن/ ک/ زنکه (=همسر)


* زن پئر (=پدر زن)

* زن مائار (=مادر زن)

* زن برأر (=برادر زن)

* زن خاخۊر (=خواهر زن)


* شۊ پئر (=پدر شوهر)

* شۊ مائار (=مادر شوهر)

* شۊ برأر (=برادر شوهر)

* شۊ خاخۊر (=خواهر شوهر)


* پیلاپئر/ گت ٚپئر (=پدر بزرگ)

* پیلامائار/ گت ٚمار (=مادر بزرگ)


* آببا (=پدر پدربزرگ)

* أننه (=جده/ مادر مادربزرگ)


* وچه/ زأک/ زای/ سک (=بچه)


⚡️ وعده‌های غذایی در زبان گیلکی:


نهار (=صبحونه)

ورنهار (=ساعت دهی)

چاشت (=ناهار)

ورچاشت (=عصرانه)

شؤم (=شام)

ورشؤم (=بعدِ شامی)



* همچنین اصطلاح شؤو چره» برای "میوه و تنقلات بعد شام" و اصطلاح قله نهار» برای صبحانه یا ناشتایی خؤردن در زبان گیلکی مؤجۊد است.



تصویر: ریشهٔ هندؤارۊپایی و ایرانی لغت نهار» که در زبان گیلکی به معنی صبحانه» استفاده می‌شود. (منبع: دیکشنری ریشه شناختی افعال ایرانی/ چئۊنگ)



تصویر: ریشهٔ هندؤارۊپایی و ایرانی لغت چاشت» که فعل چشتن» از همین ریشه نیز در زبان گیلکی وجۊد دارد. (منبع: دیکشنری ریشه شناختی افعال ایرانی/ چئۊنگ)


⚡️ در زبان گیلکی برای ساخت مجهۊل در گۊیش‌های مختلف از فعل کمکی بؤستن/بؤؤن/بوین/بیین» استفاده می‌شود. (فعلی که فاعل و انجام‌دهندهٔ آن مشخص نیست، مجهۊل نام دارد.)


مثال

+ جملهٔ معلۊم: پئر باغ' سم‌پاشی بؤگۊد (=پدر باغ را سم‌پاشی کرد)

× جملهٔ مجهۊل: باغ پئرˇ دس سم‌پاشی بؤبؤ (=باغ توسط پدر سم‌پاشی شد)



⚡️ نکته: در غربی‌ترین گۊیش زبان گیلکی پسوند مجهۊل‌ساز -ex- /أخ/ به فعل افزۊده می‌شود (رجۊع شود به

پست شمارهٔ ۸۱):


مثال:

+ جملهٔ معلۊم: ماکان در' دوست (=ماکان در را بست)

× جملهٔ مجهۊل: در دودخست (=در بسته شد)



⚡️ نکته: در گۊیش‌های مرکزی زبان گیلکی گاه از فعل وکتن برای ساخت مجهۊل کمک گرفته می‌شود:


مثال:

× مسئله حل وکت (=مسئله حل شد)



⚡️ نکته: در زبان گیلکی علاوه بر فعل کمکی بؤؤن»، از فعل نئابؤن» نیز برای ساخت مجهۊل استفاده می‌شود (که البته نسبت به فعل "بؤؤن" کارکردی متفاوت دارد و برای آن معادل دقیق فارسی نمی‌توان یافت!).


مثال:

× بؤشؤم بئدئم پلا بۊخؤرده نئه (=؟؟؟)

× پنجره بیشکسئه نئابؤ (=؟؟؟)



⚡ گیلکی زوان ٚ دل، ساعت ٚ پۊرسئن ٚ وأسر چی» أجی استفاده کۊنن. مثال:


★ ساعت چی هیسه؟

(فارسی وگردان: ساعت چند است؟)


➖ اینی کۊتاه بؤبؤ حالت:

★ ساعت چئه یا ساعت چیه؟


جۊمله دل:

★ اۊشان چی ساعت هنن؟

(فارسی وگردان: آن‌ها ساعت چند می‌آن؟)

★ تره یاد دننه همأ دبی ساعت چی بؤ؟

(فارسی وگردان: یادت نیست داشتی می‌اۊمدی ساعت چند بۊد؟) 



مکالمه مئن:

- ساعت چی هیسه؟

+ دؤ.

- میزان دؤ هیسه؟ 

+ نا، ده دئیقه دئه وأنه دؤ.


وأنه» وأسن/بوستن ٚ مصدر أجی هیسه یؤ ایندر وخت مؤنسن، وخت دبؤن» ٚ مفهۊم' رسأنه. آخری جۊمله' چند جۊر دئه أن شأنه گۊتن:


+ نا، ۱۰ دئیقه دئه دره تا ۲

+ نا، ۱۰ دئیقه دئه هوئه ۲

+ نا، ۱۰ دئیقه دئه وأئه ۲


متون قدیمی گیلکی

تصویر: تفسیر کتاب الله، ابوالفضل شهر دویر دیلمی، قرن ۹

⚡️ رافایی، ریفایی، ریفاغی، راپایی» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی به معنی انتظار است؛ کلمات رافا، ریفا، ریفاغ، راپا» هم معادل منتظر» در زبان فارسی و عربی است. کلمه گیلکی از دو بخش را» به معنی راه و مسیر» و صورت‌های مانده پا» از مصدر پاستن» به معنی نگهبانی کردن و پاییدن است. در واقع از نظر مفهوم، راپا» نظاره کنندهٔ راهی است در انتظار دیدن مطلوب!

همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید لغت راه‌پاءى بکنین» به صورت ترجمهٔ تحت اللفظی فانتظروا» در متون قدیمی گیلکی ثبت شده است.

راه‌پاءى بکنین که من ا جمله گۊش دارؤنم که عذاب خیا کی ها شما رسیا (فانتظروا انی معکم من المنتظرین/ سوره اعراف آیه ۷۱)

 

فرهنگ در 

کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی


متون قدیمی گیلکی

تصویر: نسخهٔ خطی ترجمه کتاب مقامات حریری به زبان گیلکی


⚡️ گنستن» در زبان گیلکی برای وزیدن باد هم استفاده می شود. همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید عبارت بگنست بمن وا» به صورت ترجمه تحت اللفظی فعصفت بی ریح» در متون قدیمی گیلکی ثبت شده است.

به تصویر زیر دقت کنید. ریشهٔ فعلی گنسن» و نمونه‌هایی از زبان‌های ایرانی و هندواروپایی دیگر در این تصویر آورده شده! این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به شکل‌های بنسن»، بگندستن» هم وجود دارد. همچنین در متون قدیمی گیلکی برای مفهوم فؤت کردن/ مردن» هم استفاده شده که می‌تواند به مفاهیم هندوایرانی و هندؤاروپایی اولیه آمده در تصویر مرتبط باشد!

تصویر: ریشهٔ هندواروپایی و ایرانی لغت گنسن» که در زبان گیلکی به معنی برخورد کردن/ وزیدن» استفاده می‌شود. (منبع: دیکشنری ریشه شناختی افعال ایرانی/ چئۊنگ)


 

فرهنگ در 

کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی


متون قدیمی گیلکی


⚡️ همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید کلمهٔ رۊج» ترجمهٔ تحت اللفظی یوم» می‌باشد که در متون قدیمی گیلکی به ثبت رسیده است. این کلمه در چند زبان قدیمی ایرانی به شکل‌های زیر موجود است:


٭ اوستایی: raochah

٭ هخامنشی: rauchah

٭ پهلوی اشکانی: rōzh

٭ پهلوی ساسانی rōz


این کلمه در زبان فرضی هندواروپایی اولیه به شکل leuk* به معنی رؤشنایی، درخشیدن» بازسازی می‌شود.


لطفا به این کلمات در گویش‌های مختلف زبان گیلکی توجه کنید:


★ رۊجین؛ لۋجین‌بر؛ لۊکۊم‌بر (=دریچهٔ نورگیر؛ مشابه و همریشه مفهۊم روزن» و روزنه» در فارسی)

★ رۋجه؛ لۊت (=غذای روزانه سگ؛ مشابه و همریشهٔ مفهوم روزی در فارسی)


مصوت ۋ ü» که در برخی از کلمات هم‌خانواده رۊج» در زبان گیلکی وجود دارد معادل au» ایرانی باستان و eu*» هندواروپایی اولیه است که در بالا به آن‌ها اشاره شده. از قیاس صورت‌های مختلف و شواهد متعدد دیگر می‌توان اینطور نتیجه گرفت که زبان گیلکی از دوره باستان زبان‌های ایرانی زبانی مستقل از زبان‌های ثبت شده بوده و اگر با مثال‌های بیشتری حفظ صورت اولیه واج‌های ل» و ک» هندواروپایی اولیه ثابت شود می‌توان تاریخ به مراتب  کهن‌تری برای شکل‌گیری زبان گیلکی متصور بود.


  تصویر: تفسیر کتاب الله، ابوالفضل شهر دویر دیلمی، قرن ۹

متن تصویر: لای یوم (کمین روج بره)/ لیوم الفصل (روجی حکم قضاء بره)/ ما یوم الفصل (چیبیا اون روجی حکم قضا)

نویسنده: 

فرهنگ در 

کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی


‍ 

متون قدیمی گیلکی


⚡️ همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید عبارت اجه اوشون» ترجمه تحت اللفظی عنهم» (معادل فارسی: از آنها) می‌باشد که در متون قدیمی گیلکی به ثبت رسیده است. در این مورد ذکر دو نکته مفید به نظر می‌رسد:

نکتهٔ اول: ترتیب این عبارت تحت اللفظی بر اساس دستور زبان گیلکی به صورت اوشون اجه» می‌باشد که در گویش‌های امروزی به صورت‌های وشۊن أجه»، اۊشؤن أجی»، اۊشان أجأ» تلفظ می‌شود؛ پس بر اساس املای تاریخی کلمه، مصوت پیش از جه/جی/جأ» موجود در ترکیبات، متعلق به خود حرف اضافه است. بنابراین به عنوان مثال نوشتن حسن أجی» بر نوشتن حسن ٚ جی» اولویت دارد.

نکتهٔ دوم: این حرف اضافه در زبان‌های ثبت شده قدیمی ایرانی به شکل‌های زیر به ثبت رسیده:

٭ اوستایی: hacha
٭ هخامنشی: hacha
٭ پهلوی اشکانی: azh
٭ پهلوی ساسانی: az

 همانطور که مشاهده می‌کنید مصوت پایانی این حرف در زبان گیلکی، در معادل‌های باستانی کلمه وجود دارد که در نمونه های دوره میانه دیده نمی‌شود! بر این اساس و با در نظر گرفتن شواهد دیگر زبانی می‌توان نتیجه گرفت اینکه برخی ادعا می‌کنند گیلکی ادامهٔ زبان‌های ثبت شدهٔ میانهٔ غربی است، اساسا نادرست می‌باشد و این زبان از دوران باستان، زبانی مستقل از زبان‌های ثبت شده، بوده است.


تصویر: نسخهٔ خطی ترجمهٔ کتاب مقامات حریری به زبان گیلکی (گیلکی بعد از فارسی دری، دومین زبان مکتوب نو ایرانی است).
 

فرهنگ در 

کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی


⚡️حرف اضافه جی، جه، جا» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی، معادل از» و با(به وسیلهٔ)» در زبان فارسی است و بر اساس دستور زبان گیلکی به صورت پس‌آیند در جمله قرار می‌گیرد:


کۊرا جی بۊمأی؟

(واگردان:از کدۊم‌ور اۊمدی؟)

ماشین أجی بؤشؤ!

(واگردان: با (به وسیله) ماشین رفت!)


در گویش‌های مختلف زبان گیلکی، تحت تأثیر زبان فارسی، گاهی آشفتگی‌هایی در دستور ایجاد می‌شود که با کمی دقت می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد.


چند نمونه از این آشفتگی‌ها و صورت‌های صحیح در زبان گیلکی:


✖️صورت آشفته: کیتاب' جه من فأگیفت.

➖فارسی واگردان: کتاب را از من گرفت.

✔️صورت صحیح: کیتاب' می جا فأگیفت.


در جملهٔ آشفته علاوه بر اینکه جای "جه" و "من" عوض شده، صورت ضمیر ملکی "می" نیز تبدیل به فاعلی "من" شده است.


➕صورت آشفته: از کؤره دؤنی؟

➖فارسی واگردان: از کجا می‌دۊنی؟

✔️صورت صحیح: کؤره جی دؤنی؟


✖️صورت آشفته: از اۊیه جی هنده وگردسی؟

➖فارسی واگردان: از اۊنجا دؤباره برگشتی؟

✔️صورت صحیح: اۊیه جی هنده وگردسی؟


✖️صورت آشفته: یته از می رفیقان مره بؤگۊت

➖فارسی واگردان: یکی از رفیق‌هام به من گفت

✔️صورت صحیح: یته می رفیقان مره بؤگۊت


فرهنگ در

کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی


متون قدیمی گیلکی


. فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ ۴

بخؤجیرترین پچارش

ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ ۵

پس اما دگاردنیم، بجیرترین درکه دۊجه


⚡️ همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید واژه‌های خؤجیرترین» و جیرترین» ترجمه‌های تحت اللفظی "احسن" و "اسفل" است که در متون قدیمی گیلکی ثبت شده‌است.


نکته: واژه پچارش» که در متون قدیمی گیلکی ثبت  شده در گویش‌های امروزی زبان گیلکی به صورت افعال پیشوندی دپچاردن»، هۊپچاردن» و هاپچاردن» از فعل سادهٔ پچاردن» وجود دارد که در زبان گیلکی برای مفاهیم ساختن، آماده کردن، شکل دادن، تزئین کردن و .» استفاده می‌شود.


 

فرهنگ 


متون قدیمی گیلکی


بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا ۱

بحق خۊر، بحق وی رؤشن بین

وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا ۲

بحق مؤنگ، خۊری پی گیره‌گاه

وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا ۳

بحق رۊج، خۊر اۊرا برؤشن کنگاه (اۊن خۊرا اشکارا واکنگا)

وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَاهَا ۴

بحق شؤ، اۊرا واپۊشه‌گاه (بتاریکی بؤگاه)

وَالسَّمَاءِ وَمَا بَنَاهَا ۵

بحق اسمان، بحق اۊن‌کس که اۊرا بدیسه

وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا ۶

بحق زمی، بحق اۊنک اۊرا ببسرده


⚡️ همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید واژه‌های خۊر»، مؤنگ»، رۊج»، شؤ» و زمی» ترجمه‌های تحت اللفظی شمس، قمر، نهار، لیل و العرض است که در متون قدیمی گیلکی ثبت شده‌است. همچنین فعل دسئن/دیسئن» در متون قدیمی گیلکی به معنی ساختن و بنا کردن» ثبت شده‌است.


 

فرهنگ 


⚡️ در زبان گیلکی برای خۊب شدن هوا از فعل هیسأن» استفاده می‌کنند.


چند مثال:


هوا بئسأ (=هوا خۊب شد)

هوا هیسأ دره (=هوا داره خۊب می‌شه)

ای هوا کئن هیسنه؟ یه هفته هیسه وأرسئه دره (=این هوا کی خۊب می‌شود؟ یه هفته‌ست دارد می‌بارد)

ایمرۊز ؤ فرده هوا هیسأ دننه (=امرۊز ؤ فردا هوا قصد خۊب شدن ندارد)


⚡ در زبان گیلکی برای پرسیدن ساعت از ضمیر پرسشی چی» استفاده می‌کنند. مثال:


★ ساعت چی هیسه؟

(فارسی وگردان: ساعت چند است؟)


➖ حالت فشرده:

★ ساعت چئه یا ساعت چیه؟


مثال در جمله:

★ اۊشان چی ساعت هنن؟

(فارسی وگردان: آن‌ها ساعت چند می‌آن؟)

★ تره یاد دننه همأ دبی ساعت چی بؤ؟

(فارسی وگردان: یادت نیست داشتی می‌اۊمدی ساعت چند بۊد؟) 



در مکالمه:

- ساعت چی هیسه؟

+ دؤ.

- میزان دؤ هیسه؟ 

+ نا، ده دئیقه دئه وأنه دؤ.


وأنه» از مصدر وأسن/بوستن است و اینجا مفهوم باقی ماندن» را می‌رساند. گویش‌های متفاوت از جمله‌ی آخری:


+ نا، ۱۰ دئیقه دئه دره تا ۲

+ نا، ۱۰ دئیقه دئه هوئه ۲

+ نا، ۱۰ دئیقه دئه وأئه ۲


⚡️ در زبان گیلکی صرفِ مضارعِ فعلِ بؤؤن (بۊدن)» دؤ وجه صرفی دارد.


چند مثال:

ساعت چی هیسه؟

ساعت چی‌ئه؟

(تلفظ /چئه/ یا /چیه/)


اۊن کی هیسه؟

اۊن کی‌ئه؟

(تلفظ /کئه/ یا /کیه/)


فرخان کۊجه شی هیسه؟ 

فرخان کۊجه شی‌ئه؟

(تلفظ: /شئه/ یا /شیه/)



⚡️ داده‌هایی از گۊیش‌های مختلف زبان گیلکی که نشان از یک زبان واحد دارند:

(به فارسی تهرانی: برادر بزرگ من از سر کار داشت می‌اۊمد» که پدرت رؤ دید.)



طالقان (بخش میانی):

مینی گّته بُرار کاری سر دَ دبَه میامه» که تیی پیَر رَ بیدی.


المۊت (هیر):

مینی پیله برار کاری سر ده در هیما» که تی پِیر' بَدی.


رۊبار:

مه پلِی برار کار ٚ سر ٚ جا اۊمیَن دَبه» گهِ ته پیَر' بدی.


شرمیرزا: 

مه مَهین ٚ بَرار کار ٚ سر ٚ جِن دَوِئَه مَمِئَه» کِه ته پئر رَ بَدیَه.


ساری (کۊه):

مه‌ گت ٚ برار دویه» کار ٚ سر ٚ جه اِمۊئه» که ته پییِر ره بدیه.


ساری (جلگه):

مه‌ گت ٚ برار دییه» کار ٚ سر ٚ جه یمۊئه» که ته پییِر ره بدیه.


آمل:

مه گته برار کار ٚ  سر ٚ جا د امۊئه» که ته پئر' بدیه


چالۊس:

می گت ٚ برار کار ٚ سر ٚ جا دره امیه» که تی پیئر' بدیه.


دۊهزار:

مِه گته برار کار ٚ سر ٚ جِه دَبا بیه» که تِه پییَر' بِدییَه.


سختسر:

می گت ٚ برار کار ٚ سر ٚ جی هما دبا» که تی پیئر' بیده.


اشکور:

می پیلا برار کار ٚ سر ٚ جی هما دبؤ» که تی پیئر' بدی.


لاجؤن:

می پیله برأر کار ٚ سر ٚ جی همأ در‌بؤ» که تی پئر' بدئه.


رشت:

می پیله برار کار ٚ  سر ٚ جا آمؤن دۊبۊ» کی تی پئر' بیده.


فؤمن:

می پیلله برار کرأ» کار ٚ سر ٚ جه آمۊیی» کی تی پئر' بیدی.


( تشکر عزیزان أجی که زحمت بکشئن خۊ گۊیش ٚ برابر' أمره بؤگۊتن)



اسامی بادها در زبان گیلکی


⚡️ نام چند باد در زبان گیلکی:

⏪ گیلوا: بادی است که از سمت مازندران (شرق) می‌وزد.

⏩  دشتوا: بادی است که از سمت غرب می‌وزد.

⏫ گرمش/کۊوا: باد گرمی است که از سمت کۊه (جنۊب) می‌وزد.

⏬ سرتۊک: بادی است که از سمت دریا (شمال) می‌وزد.

↘️  خزری: این باد از سمت شمالغرب می‌وزد که ظاهرا خزرها (نام یک قؤم) قبلتر آنجا می‌زیستند.

 

واژهٔ وا» در زبان گیلکی به معنای باد، نسیم» در زبان فارسی است. این واژه برای ترجمهٔ تحت اللفظی ریح» در متون قدیمی گیلکی ثبت شده‌است. (

رجوع شود به پست شماره ۱۱۵) 

همچنین اسم‌های مرکب تۊر ٚوا»، شدید ٚوا»، و گیج ٚوا» نیز در زبان گیلکی وجۊد دارد که به فارسی "گردباد" برگردانده می‌شود.


متون قدیمی گیلکی


امروزه در زبان گیلکی هاکش واکش گۊدن» به معنی به سختی تلاش کردن» استفاده می‌شود. در متون قدیمی‌ زبان گیلکی این اصطلاح در ترجمه جبذ (کشیدن)» اینطور آمده:


عربی: فجبذته جبذ التلعابة

گیلکی: ورا هاکش‌واکش بکدم هاکش‌واکش کده‌ناسا کاکی کنی

فارسی: اۊ را کشیدم چۊ کشیدن کسی که بسیار بازی می کند.


  چند اصطلاح دیگر که در زبان گیلکی برای مفاهیم تلاش کردن، سعی کردن، کوشش کردن» استفاده می‌شود:


هاکش واکش گۊدن

فکش دکش گۊدن

هخسا گۊدن

کۊتوات گۊدن

کۊنۊش گۊدن

ای کش اۊ کش گنسن

پس ؤ پیش گنسن

کش ٚ کیله زئان

کش زئان


تصویر: نسخهٔ خطی ترجمه مقامات حریری به زبان گیلکی

 

فرهنگ ، سهیل


متون قدیمی گیلکی


بکل آیة

همه حجة ؤ معجزاتا


ما تبعوا قبلتک

اۊشؤن دیم ها تی قبله نکنن


ما بعضهم بتابع قبلة بعض

یهۊدی ؤ نصاری کس کسی قبلا دیم هانکنن


⚡️ گیلکی بعد از فارسی دری، دومین زبان مکتوب نو ایرانی است.


تصویر: تفسیر قرآن به زبان گیلکی آیه ۱۴۵ سوره بقره - نسخه کتابت شده به دست احمد بن سلار کینارودی برای نورالله بن علی اشکوری قرن نهم

 

فرهنگ ، سیداسماعیل


متون قدیمی گیلکی


⚡️ واژه گالشان» ترجمهٔ تحت الفظی رعا» به معنای چوپان/گاوبان در متون قدیمی گیلکی ثبت شده  است. 

در مناطق کوهستانی شرق استان گیلان و غرب استان مازندران، گالش» به نگهدارنده و چراننده دام سبک و سنگین اطلاق می‌شود. در گویش تبری شرقی از زبان گیلکی اما این لفظ فقط برای نگهدارندگان دام سنگین استفاده می‌شود و برای کسی که شغلش نگهداری از دام سبک است کلمات چَپپون» و کِرد» بکار می‌رود در مناطقی غربی دیلمستان (پیلا رودبار) هم اینچنین است و گالش اختصاصا برای نگهدارندگان دام سنگین استفاده می‌شود. از زبان‌های قدیمی هندو-ایرانی واژه gao در اوستایی و gava،gu،go در سانسکریت به معنی گاو» آمده است (واژه فرضی هندو-اروپایی اولیه gwou*). در زبان سانسکریت واژه goraksa به معانی شغل یک گله‌دار»، نگهدارنده و پرورش دهنده گاو» و گاوچران» آمده است. چنان که مشخص است این کلمه از دو بخش go به معنی گاو و raksa تشکیل شده است. در سانسکریت raks به معنی محافظت کردن، پاییدن» آمده است که معادل آن در زبان فرضی ایرانی اولیه hraxsh* به معنی محافظت کردن، دفاع کردن» است که صورت هندو-اروپایی اولیه آن Hlekse* بازسازی می‌شود که در معانی مشابه حدس زده شده است. لذا می‌توان با احتمال بالا گفت لفظ گالش» از دو بخش گا» به معنی گاو» و لش» به معنی محافظت کننده» تشکیل شده است و معنی اصلی آن گاوبان» است و در کوهستان‌های شرق گیلان و غرب استان مازندران با گسترش معنایی به نگهدارندگان دام سبک هم اطلاق می‌شود.


تصویر: تفسیر کتاب الله

 

فرهنگ 


متون قدیمی گیلکی


‍ ⚡️ مالا در زبان گیلکی به معنی ماهیگیر» است. همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید این کلمه در متۊن قدیمی گیلکی هم به همین شکل ثبت شده است. در زبان عربی، کلمه ملاح به معنی دریانورد ؤ کشتی بان» وجود دارد که صورت اکدی (زبان قدیمی سامی تبار) آن malahu است. در زبان کۊردی مله» به معنی شنا» وجۊد دارد و کلمات ملوان» و ملاح» در زبان فارسی از همین ریشه‌اند . اما ریشهٔ این کلمات نه هندؤاروپایی است، نه سامی!

در زبان باستانی سۊمری ma-lah» به معنی دریانورد» است که از دو بخش má» به معنی قایق»، و lah» به معنی آوردن» ساخته شده. البته روند وامگیری این کلمه در گیلکی جای بررسی بیشتر دارد و چه سرگذشت عجیبی دارند بعضی از این کلمات!


منبع: A Descriptive Grammar of Sumerian

تصویر: نسخهٔ خطی ترجمه مقامات حریری به زبان گیلکی


 

فرهنگ


متون قدیمی گیلکی


⚡️ برگی از کتاب الابانه نوشته ابوجعفر هوسمی که در آن خطبهٔ عقد به زبان گیلکی نوشته شده‌است.


شواهد نشان می‌دهد بر خلاف ادعای تمامیت خواهان در دؤرانی که گیلکی زبانان حاکم بر مناطق خؤد بۊده‌اند امۊرات مختلف تحصیلی، نظامی، اجتماعی و. به زبان گیلکی صۊرت می‌گرفته.


فصل و اللفظ الشرعی فی نکاح ان یقول فلان تو خوی دختر فلانیه ‌نوما بقول خیا (تع) و بخبر؟ رسول (ص) و بحضوری این جماعة باون ولایة که تا هسته از جهة حق تو و اون وکالتی که تا هسته از جهة تی دختر فلانیه نام بدَه رطل ابرشم سرخ تون مهر بون بوزن لاهجان یا بده دینار زر خلیفتی یا قادری یا رکنی یا غیره بنکاح درست شرعی زنیبا بدای. فلان تو، وی دختر فلانیه نوما وا همین مهراجا بنکاح درست شرعی خوی زنیبا قبول بکدی


 

فرهنگ 


متون قدیمی گیلکی


⚡️ این برگی از کتاب الکفایة فى علم اعراب» است که برای یادگیری زبان عربی تدریس می‌شده. عبارات گیلکی نوشته شده در سطور مؤید این است که پیش از اشغال صفویه، در مدارس گیلان و مازندران درس‌ها به زبان گیلکی ارائه می‌شده. 

کلمات و عبارات آمده در این صفحه:
عربی/ گیلکی/ فارسی

طلل/ سرا رچه/ سکوی خانه
موحشا/ بدرد اورا/ موحش، ترسناک
قدیم/ کهون/ قدیم، کهن
اسحم/ سیاه میه/ ابر سیاه
مستدیم/ وارون ریج/دائمی، باران ریز
هم/ اوشان/ آن‌ها
یلعبون/ کاکی‌کنا بون/بازی کننده باشند
(مفهۊم جمله)/ ناگاه/ ناگهان
نائمون/ ختون بو/خوابیدگان باشد
الا استمعوه/ الا اورا گوش واکنن/ الا به او گۊش دهندگانند
عفاها/ ورا ببسرده بو/ آن را مندرس کرده باشد


⚡️اخر ای نؤسخه تاتایی' بئینین (

دریافت) ظاهرا طلل» ٚواسر اول سرا رجه» بنویشته بؤبه ایمه دۊمبالتر دۊتته دئه نؤطقه اۊن ٚره بنأن. گیلکی دل هم رج» هم رچ» دره که ردیف، راس ؤ.» مفاهیم ٚره استفاده بۊن. گیلان ؤ مازندران ٚ مئن بعضی محلان ٚورۊدی' رجه» گؤن که معمۊلا راسته ای هیسه که محل' رسه» . فؤلکلؤر ٚ ترانه‌ئان ٚمئن انی دیلمان ٚرجه» ؤ سلمبار ٚرجه» هی مفهۊم' رسانن.



⚡️کاکی»' ایمرۊجین گۊیشان ٚدل کا» ، کایی»، کئی» ؤ کئه» گۊنن .
پیشتر بؤگۊته بئیم که کاکرۊن= جایی که اۊیندر بازی کۊنن»
کاکرۊن' ایته واشکاته شئه: کا+کر+ۊن
کر / گر»  پسوندی هیسه که فاعلی صفت ساجه ؤ ۊن/ؤن/ان»، جا پسوند هیسه.


 

فرهنگ 


تمشک


‍ ⚡️در فارسی تهرانی به این میوه تمشک» می‌گویند. این کلمه در واقع وامگیری ناقصی از زبان گیلکی است. در گویش‌های مختلف زبان گیلکی به گیاه این میوه و به طور عام بوته‌های خاردار دیگر تمشک، تمۊشک، تمش، تمۊش» گفته می‌شود و میوهٔ آن لبلبۊ، تمشدۊن، تمشکدؤنه، بۊلۊش، ولش» نامیده می‌شود.


تمشک در زبان گیلکی

تصویر ازکتاب تحفة المؤمنین» نوشته  محمد مؤمن حسینی دیلمی تنکابنی» است.

تمۊش» اسم دیلمی علیق» است.

تمش دانه»، توت العلیق» را گویند.

علیق» و تۊت العلیق» در زبان عربی به ترتیب به معنای گیاه و میوهٔ تمشک است.

تمشک» در زبان فارسی دخیل از زبان گیلکی است.

تۊت» در زبان‌های ایرانی دخیل از زبان‌ها‌ی سامی است!


 

فرهنگ ، 

ضیا


⚡️ عبارات و اصطلاحاتی در نحوه‌ی تعارف در باز پس‌گیری پۊل در زبان گیلکی:


بنه (=باشه، بمۊنه) bane

پۊل بنه تی ور

(فارسی: پۊل باشه پیشِت)


قابل ندأره (=قابل نداره)

تی قابل' ندأره

(فارسی: قابل تو رو نداره)


بدأر (=داشته باش)

بدأر تره لازم بۊنه

(فارسی: داشته باش لازمِت می‌شه)


دنی تی جیف (=بذار تو جیبِت)

نخأنه، دنی تی جیف

(فارسی: نمی‌خواد، (پول رو) بذار تو جیبِت)


مثال:

➖ علی، بیه تی پۊل که مره هدأ بی. تی دس درد نؤکۊنه.

➕ خواهش کۊنم، بنه» تی ور!

➖ معرفت ٚ قۊربان، ممنۊن.

➕ بلا می سر!


⚡️ بعضی از عبارات و اصطلاحاتی که در زبان گیلکی برای تشکر کردن استفاده می شوند، عبارتند از:


تی دس درد نکۊنه 

تی خؤنأبدؤن

دس دۊرۊست

بزوی

الیش

پۊر ممنۊن

خۊدا بدأره

خۊدا تی جؤن' ساغ بؤکۊنه


و در جواب تشکر دیگران عبارات اصطلاحات زیر قابل استفاده هستند:


تی قؤربان

تی قؤربان بؤشۊم

تی سر درد نکۊنه

ته دا

ته گره

خاهش کۊنم/ کانم/ کامبه/ ک

تی فدا

بلا می سر


مثال:

➖ خؤنه در' چاگۊدی؟

➕ آها!

➖ دس دۊرۊست

➕ تی قؤربان


⚡️ در گویش‌های مختلف زبان گیلکی برای بیان اتفاقاتی که در گذشته می‌توانست بیفتد اما بنا به هر دلیلی انجام نگرفته، چند حالت صرف وجود دارد.

یک حالت صرفی که در مناطق شرقی استان گیلان و غربی استان مازندران رایج است، حالت شرط غیر محقق» است. یعنی انجام نگرفتن فعل اصلی، به دلیل شرطی» که انجام نگرفته!


الگوی ساخت شرط غیر محقق:

(جمله‌ی شرطی در حالت دوم شخص) + (جمله‌ی اصلی همراه با صرف فعل نئابؤن)


چند مثال:


مۊ أخر "دؤنسی" تۊ گیلان دری، تی ور هما نئابؤم»

(فارسی: من اگر می‌دۊنستم تو گیلان هستی، پیشِت می‌اۊمدم)


تؤضیح: دانستن (بودن طرف در گیلان)» شرطی بود که محقق نشده و به همین دلیل فعل اصلی که (نزدش) آمدن» است، انجام نگرفته. 


اۊن أخر "بفهمسه بی" تۊ اۊن' خۊش دأری، دئه اۊ گبان' تره نزا نئابؤ»، تی ور أجی نؤشؤ نئابؤ».

(فارسی: اۊ اگر می‌فهمید تؤ اۊ را دۊس داری، دیگر آن حرف‌ها را به تؤ نمی‌زد، از پیشِت نمی‌رفت.)


یا بدین صورت که جمله‌ی شرطی کاملا واضح نمی‌آید:


علی چره بشؤ هگیت! مۊ خؤر شؤ نئابؤم» هگیته نئابؤم» دئه.

(فارسی: علی چرا رفت گرفت! من خؤدم می‌رفتم می‌گرفتم دیگه.)


در مثال بالا رفتن و گرفتن شاید دلیل اصلی نیست، ممکنه به موقع نرسیدن یا شرایط مهیا نبودن باعث شده‌است که فعل اصلی انجام نگیرد. حال آنکه با گرفتن علی، به موقع رسیدن و شرایط مهیا بودن هم از اعتبار می‌افتد.


چره زنگ بزأین آژانس؟ فرخان شمره برده نئابؤ» داشته نئابؤ» دئه.

(چرا زنگ زدید آژانس؟ فرخان شما رؤ می‌برد نگه می‌داشت دیگه.)


دو نکته:

۱) در بعضی از گویش‌ها به‌جای مصدر مرخم "فعل کمکی" منفی می‌گردد:


نؤشؤ نئابؤ » شؤ ننابؤ

نؤخؤرده نئابؤم» خؤرده ننابؤم


۲) در بعضی از گویش‌ها این ساخت برای صرف حالت استمراری هم استفاده می‌شود که در آن دیگر "شرط"  مطرح نیست:


دئبار أمی ور چراغ سۊتکا خیلی استفاده بؤ نئابؤ.

(قبلنا پیش ما فانۊس خیلی استفاده می‌شد.)


مثال‌های بیشتر از شرط غیر محقق:


مۊ أخر بی، شؤ نئابؤم

(فارسی: من اگه بۊدم، می‌رفتم)

تۊ أخر بی، شؤ نئابی

(فارسی: تؤ اگه بۊدی، می‌رفتی)

اۊن أخر بی، شؤ نئابؤ

(فارسی: اۊن اگه بۊد، می‌رفت)

آمۊ أخر بی، شؤ نئابیم

(فارسی: ما اگه بۊدیم، می‌رفتیم)

شۊمۊ أخر بی، شؤ نئابین

(فارسی: شما اگه بۊدین، می‌رفتین)

اۊشان أخر بی، شؤ نئابؤن

(فارسی: آن‌ها اگه بۊدند، می‌رفتن)


در مثال‌های بالا چون جملات شرطی هستند، از همین‌رو از صرف فعل ماضی استمراری استفاده نشده.

صرف ماضی استمراری در حالت عادی (غیر شرطی):

شؤم (می‌رفتم)

شی (می‌رفتی)

شؤ (می‌رفت)

شیم (می‌رفتیم)

شین (می‌رفتید)

شؤن (می‌رفتن)


مۊ هر رۊج که شؤم» خؤنه، زنئه ره یه‌چی هئم».

(فارسی: من هر رۊز که می‌رفتم» خۊنه، برای زنم چیزی می‌خریدم»)


در مثال بالا جمله شرطی نیست و بهتر است از افعالی با ساخت شؤ نئابؤم» ؤ هئه نئابؤم» استفاده نشود.


شرط غیر محقق؛ نوع دوم:

(استفاده از صورت مصدری)

چند مثال:


برا تۊ بئدی تی وچه ناخۊشه مرخصی هگیتن» تی وچه' دۊکتۊر بردن» دئه!

(فارسی: تؤ دیدی بچه‌ت مریضه مرخصی می‌گرفتی» بچه‌تو دکتر می‌بردی» دیگه.)

نشئی نؤن هنگیتی؟ شئؤن» دئه برا

(فارسی: نرفتی نۊن نگرفتی؟ می‌رفتی» دیگه بابا)

لاکۊ' بئدئی کشه نگیتی؟ کش ئاگیتن» خۊش ئادان» دئه

(فارسی: دختر را دید بغل نکردی؟ بغل می‌کردی» می‌بوسیدی» دیگه)

خا أمی وأسر أنی هوردن».

( فارسی: خب برای ما هم می آوردی».)

مۊ خؤ تره بؤگۊتم اۊن' خأم؛ ویشتر وامۊتن».

(فارسی: من که بهت گفتم میخامش؛ بیشتر میگشتی».)

خا تۊ گۊتن' گۊتن»،  ایمه گۊته نئابیم اۊن گۊش ندنه.

( فارسی: خب تۊ گفتنشؤ میگفتی»، بعدش میگفتیم اۊن گوش نمیده.)


همانطور که در افعال مشخص شده در داخل گیومه‌ها مشاهده می‌کنید، به جای ماضی استمراری فارسی در جملات این‌چنینی (و تنها در حالت دوم شخص) در زبان گیلکی صورت مصدری بکار می‌رود.


فرهنگ کرمی خۊ تؤضیحات ٚ مئن گیلکی آمۊجش ٚ تلگرامی کانال ٚ دل ای صرف' "ونکته‌شرط" دۊخؤنه یؤ نویسنه ونکته‌شرط أجی منظۊر یته مۊضۊع هیسه که تۊنس وکه ولی هر دلیل ٚ وأسر ونکته یؤ اصلی کار ٚ انجام نؤبؤن هی شرط ٚ انجام نگیتن ٚ وأسر هیسه.


⚡️ کلمات زیر در گویش‌های مختلف زبان گیلکی به معنی کجا، چه مکانی» استفاده می‌شوند:


کۊجه، کجه، کاجه، کؤجه، کۊیجه، کمیجه

کۊجأر، کمیجأر

کۊیه، کایه، کؤیه، کای، کمیه

کؤره، کارأ، کۊرا

کۊیندر، کمیندر

کۊ، کؤ

کۊیان، کمیان


چند مثال:


کۊجه دری؟

(فارسی: کجا هستی؟)

کؤره شی ایسی؟

(فارسی: اهل کجا هستی؟)

کؤیه شؤن دری؟

(فارسی: کجا داری می‌ری؟)

کۊیان دری؟

(فارسی: کجاها هستی؟)


⚡️ تلفظ شهرهای مختلف گیلان و مازندران از فعل  است»:


هسته (رۊدبار)

ایسه (رشت)

ایسته (کیاشر)

هیسه (کلأچئه)

هسه (سختسر)

هسسه (چالس)

هسته (ساری)


مصوت آخری که در گویش‌های مختلف زبان گیلکی وجود دارد، در متون مانده از زبان‌های پهلوی ساسانی و پهلوی اشکانی که مربوط به دورهٔ میانه زبان‌های ایرانی غربی هستند وجود ندارد که در زبان‌های باستانی وجود داشت؛ این شاهد (به همراه شواهد دیگر) مؤید استقلال زبانی گیلکی از زبان‌های ثبت شده ایرانی غربی دوره میانه است.


پهلوی ساسانی: ast

پهلوی اشکانی: ast

سانسکریت: asti

ایرانی اولیه: asti*

هندو اروپایی اولیه: es-ti*


 

فرهنگ در 

کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی


⚡️ در زبان گیلکی برای بیان مفهوم فیک و تقلبی بودن» چیزی از کلمه شال/شائال» استفاده می‌شود؛ معمولا مورد توصیف شده، شباهت ظاهری با مفهومی دارد که بعد از شال» قرار می‌گیرد اما ذاتا متفاوت است.


چند مثال:


شال میری/ شال مرگی= مردن تقلبی، خود را به مردن زدن

شائال خاوه= خود را به خواب زدن، خواب ساختگی

شال تسبیح/ شال مرخه= گیاهی با دانه هایی شبیه دانه‌های تسبیح که در کنار نهرها می‌روید

شال اشکم= مقداری غذا که رفع گرسنگی موقت کند

شال ویلاج= بارانی که از چند قطره نکند

شال پینیک= وصله ناجور، نچسب

شال جعفری= گیاهی غیر خوراکی شبیه جعفری

شال انجیل= نوعی انجیر غیر خوراکی


همانطور که گیلکی‌زبانان در گذشته با این واژه مفهوم تقلبی بودن موارد مختلف را ساخته‌اند امروزه هم می‌توان در گیلکی از این واژه برای ساخت موارد جدید الظهور بهره گرفت.


 

فرهنگ در 

کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی


⚡️ در گویش‌های مختلف زبان گیلکی ضمیر پرسشی کمین/ کۊن» جانشین اسم می‌شود و به‌جای آن می‌آید. و صفت پرسشی کمی/ کۊ» وابستهٔ اسم است و همراه آن می‌آید.


چند مثال:


کمین تی شی هیسه؟

(فارسی: کدوم یک مال توئه؟)


کمی ماشین تی شی هیسه؟

(فارسی: کدوم ماشین مال توئه؟)


کمین' خأنی؟

(فارسی: کدوم یکی رو می‌خوای؟)


کمی رنگ' خأنی؟

(فارسی: کدوم رنگ رو می‌خوای؟)


در حالت‌های دیگر:


کمیته/ کۊیته = کدامیک

کمیته' خأسى؟

(فارسی: کدامیکى را مى خواستى؟)


کمیتان (کمتان)= چى کسى، کدامیک

کمیتان' بؤگۊته بؤ؟

(فارسی: به کدام شخص گفته بۊد؟)


کمیشان/ کۊشان= کدامها،کدام چندتا

کمیشان' تى ماشین بنیشأنئه بئى؟

(فارسی: کدامها را سوار ماشینت کرده بودى)


کمییه/ کۊیه= کجا، کدام جا

کمییه' وامۊته بئى؟

(فارسی: کجا را گشته بۊدى؟)


کمییان/ کۊیان= کجاها، کدام جاها

کمییان بشئه بئى؟

(فارسی: کجاها رفته بودى؟)


⚡️ در بررسی زبان‌های گیلکی و فارسی گاهی به واژه‌های هم‌ریشه‌ای برمی‌خوریم که در یک زبان صورت کوتاه‌تری نسبت به زبان دیگر دارند. در ابتدا شاید اینگونه به نظر برسد که صورت بلندتر، شکل قدیمی‌تر را بیشتر حفظ کرده است؛ اما با مقایسهٔ واژگان با زبان‌های قدیمی‌تر به این نتیجه می‌رسیم که وما اینطور نیست.


در ادامه چند نمونه را بررسی می‌کنیم:


کلمه زمی/ زیمی» در زبان گیلکی معادل زمین» در زبان فارسی است؛ برای مثال ملجا زیمی، خؤل زیمی» نام  دو زمین کشاورزی در منطقه اشکور هستند. به دلیل اینکه گیلکی‌زبانان از آموختن زبان خود محرومند و آشنایی کافی با ماهیت و واژگان زبان خود ندارند، گاهی ممکن است نسل جدید با این تصور که واژه گیلکی کوتاه شده واژه فارسی است از لغت فارسی استفاده کنند؛ مثلا شاید اگر از جوانی که قصد رفتن به مزرعه را دارد مقصدش پرسیده شود، در جواب به‌جای صورت اصلی شؤ درم زیمی سر» از جمله فارسیزه شؤ درم زیمینˇ سر» استفاده کند. اما ن» موجود در واژه زمین» در زبان فارسی در زبان‌های قدیمی‌تر دیده نمی‌شود؛ در زبان‌های اوستایی، پهلوی ساسانی، پهلوی اشکانی واژه‌های zam, zamik, zamig ثبت شده‌است.


واژه دیگر در زبان فارسی سیاه» است که در زبان گیلکی سیا/ سیۊ» تلفظ می‌شود. این واژه در زبان پارتی با تلفظ siyaw و در اوستایی به صورت syava ثبت شده است.


نمونه دیگر فعل تراشیدن» در زبان فارسی است که در زبان گیلکی به صورت تاشتن» وجود دارد که دقیقا شبیه زبان گیلکی در زبان‌های اوستایی و پهلوی با ستاک tash- ثبت شده است.


واژه بعدی خشکیدن» در فارسی است که در گیلکی به صورت خۊشتن» بکار می‌رود و در پهلوی xushitan، hōshidan  ثبت شده است (در واقع خشکیدن مصدر جعلی است که بعد از مشتق شدن اسم خشک» از این مصدر تولید شده است).


بر اساس مطالبی که ذکر شد صورتی که تعداد حروف بیشتری در یک زبان نو دارد، وما صورت قدیمی را حفظ نکرده است.


 

فرهنگ در 

کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی


⚡️ ادات تشبیه در گویش‌های مختلف زبان گیلکی:


۱- مانستن

۲- مؤرسؤن/ مؤسؤن/ مۊسان

۳- جۊر

۴- وش

۵- مؤنا

۶- وارى

۷- دستۊرى

۸- چم

۹- سون

۱۰- بیون

۱۱- شارین

۱۲- هچین/هچی


چند مثال:


ورف ٚ مانستن (=مثل برف)

واش ٚ مۊسؤن (=مثل علف)

واران ٚ مؤنا (=مثل باران)

ورگ ٚ واری (=مثل گرگ)

ولگ ٚ دستۊری (=مثل برگ)


⚡️ تلفظ‌های سه واژه‌ی شب»، خواب» و آب» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی:


بابل: شۊ (Shu)

سختسر: شؤو (Shov)

لنگرۊد: شؤ (Sho)

رشت: شب (Shab)



بابل: خۊ (Khu)

سختسر: خاو (Khav)

لنگرۊد: خؤ (Kho)

رشت: خاب (Khab)


بابل: اۊ (ou)

سختسر: آو (av)

لنگرۊد: اؤ (ow)

رشت: آب (ab)


⚡️ تلفظ قید چند لحظه پیش» در گۊیش‌های مختلف زبان گیلکی:


تؤسا (هزارجریب، نکا)

تاسایی (ساری)

تاسا (جۊبار)

دویسا (شاهی)

دابسا (ایتکۊ، آمل)

دوسا (رؤیان، نۊر)

دأبیسؤن (کلأچئه)

دایسه (لنگرۊد)

دیسا (پاشاکی)

دأسا (فؤمن، رشت)


کاربرد در جمله در سه گۊیش:

(فارسی: چند لحظه پیش باباتؤ دیدم)


تؤسا ته پیئر' بدیمه.

دأبیسؤن تی پیئر' بدئم.

دأسا تی پئر' بیدئم.


⚡️ شکل‌های متفاوت یک پیشوند در گویش‌های مختلف زبان گیلکی و مقایسه‌ی آن با دیگر پیشوندهای تقریبا هم‌شکل که عملکردی متفاوت دارند:


✔️ در زبان گیلکی و(وی)/ف(فی)/وۊ(اۊ)» شکل‌های متفاوت یک پیشوند در گویش‌های مختلف است. چند مثال:


(فارسی: جمع کردن چیزی از رو جایی)

چابؤک: وچئن (ve-chen)

رۊدسر: فیچئن (fi-chen)

رشت: اۊچیئن (ou-chien)

فؤمن: وۊچیئن (vu-chien)


(فارسی: بالا رفتن از چیزی)

چابؤک: وچکسن (ve-chekesan)

اشکور: فچکسن (fe-chekesan)

رۊدبار: اۊچۊکستن (ou-chukestan)

رشت: وچۊکستن (va-chukestan)


(فارسی: برگرفتن/برستاندن از رو چیزی؛ برداشتن)

کلأچئه: وگیتن (ve-gitan)

لنگرۊد: ویگیتن (vi-gitan)

رشت: اۊسادن (ou-sadan)



نکته: عملکرد این پیشوند با عملکرد پیشوند وا» متفاوت است. چند مثال از پیشوند وا»:


واگیتن (va-gitan)

(فارسی: کنترل کار از دست خارج شدن)

واچئن (va-chen)

(فارسی: برچیدن آنچه که چیده شده بوده)

واگردستن (va-gardastan)

(فارسی معادل: بازگشتن؛ برگشتن)



همچنین عملکرد پیشوند و(وی)/ف(فی)/وۊ(اۊ)» با عملکرد پیشوند فۊ(ف)/هۊ(ه)» در گۊیش‌های مختلف، متفاوت است. چند مثال از پیشوند فۊ(ف)/هۊ(ه)» در گۊیش‌های مختلف:


فۊگۊدن (fu-gudan)

(فارسی: به سمت پایین ریختن)

فچمسن/هچمسن (fe-chemesan)

(فارسی: به سمت پایین خم شدن)

فکتن (fe-ketan)

(فارسی: به سمت پایین افتادن)

فۊشؤن/هۊشؤن (fu-shon)

(فارسی: به سمت پایین رفتن؛ غرۊب کردن [گیلکی قدیمی متۊن])



نکته: همینطؤر پیشوند ها(ه)/فا(ف)» در گویش‌های مختلف نسبت به پیشوندهای فۊ(ف)/هۊ(ه)» و و(وی)/ف(فی)/وۊ(اۊ)» متفاوت عمل می‌کند. چند مثال از پیشوند ها(ه)/فا(ف)»:


هگیتن/ فگیفتن (ha-gitan)

(فارسی: گرفتن چیزی از کسی)

هدأن/ فادأن (ha-dashtan)

(فارسی: دادن چیزی به کسی)

هدأشتن/ فدأشتن (ha-dashten)

(فارسی: سرپا داشتن)



✔️ پیشوندها در زبان گیلکی ‌در گویش‌های مختلف را، با توجه به عملکرد آن‌ها، می‌توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:


۱. پیشوند و(وی)/ف(فی)/وۊ(اۊ)»

۲. پیشوند وا»

۳. پیشوند فۊ(ف)/هۊ(ه)»

۴. پیشوند ها(ه)/فا(ف)»

۵. پیشوند د(دۊ/دؤ/دا)»

۶. پیشوند ج(جی/جا)»

۷. پیشوند در»


مثال‌هایی از پیشوندهای د»، ج» و در»:

دۊکۊدن (du-kudan)

(فارسی: ‌در چیزی کردن؛ پوشیدن؛ ریختن)

جکفتن (je-kaftan)

(فارسی: از داخل در چیزی افتادن)

درکۊدن (dar-kudan)

(فارسی: بیرۊن کردن)


مطالب مرتبط:

ظرافت پیشوندها در زبان گیلکی

قدرت پیشوندها در زبان گیلکی

انواع پیشوندها در زبان گیلکی

طریقه‌ی منفی کردن افعال پیشوندی در زبان گیلکی


⚡️ پیشوندها در زبان گیلکی، بدان ظرافت بخشیده‌اند. بیراه نگفته‌ایم اگر بگوییم گیلکی زبان ظریفی است. توجه به جزئیات ریز در نحوه‌ی حادث شدن واقعات، یکی از ویژگی‌های شاخص زبان گیلکی به‌شمار می‌آید. به این مثال توجه کنید.


مثالی از دو فعل پیشوندی که در فارسی تقریبا "یکجور" برگردانده می‌شوند ولی در گیلکی ظریف با هم فرق دارند:


دؤگۊدن (do-gudan)

فۊگۊدن (fu-gudan)


هر دوی این فعل‌ها به فارسی ریختن» برگردانده می‌شوند، ولی در گیلکی فرق‌هایی دارند که در دو مثال زیر بدان اشاره می‌کنیم:


کاسه مئن پلا دؤکۊن.

(فارسی: در کاسه پلو بریز)

پلا سر خۊرۊش فۊکۊن.

(فارسی: رو پلو خروش بریز)


دؤگۊدن» در زبان گیلکی معنی "ریختن در چیزی" را می‌دهد و فۊگۊدن» در زبان گیلکی به معنی "ریختن بر روی چیزی" است، تحت اللفظی: به سمت پایین ریختن. دو مثال دیگر:


کرکان ٚ ره پیاله مئن آو دؤکۊن

(فارسی: برای مرغ‌ها در پیاله آب بریز)

کرکان ٚ ره زیمی سر دؤنه فۊکۊن.

(فارسی: برای مرغ‌ها رو زمین دونه بریز)


*یکی از عادت‌های مهم در پرورش تسلط خود به زبان گیلکی، توجه به این پیشوند‌ها، تفاوت آن‌ها از هم و کاربرد آن‌ها در جملات است.


مطالب مرتبط:

قدرت پیشوندها در زبان گیلکی

انواع پیشوندها در زبان گیلکی

طریقه‌ی منفی کردن افعال پیشوندی در زبان گیلکی


⚡️ ن» نفی در زبان گیلکی در

افعال پیشوندی، پس از پیشوند می‌آید.


چند مثال:


فۊگۊدن (fu-gudan)

فۊنۊگۊدن (fu-nu-gudan)


دکتن (da-ketan)

دنکتن (da-ne-ketan)


هگیتن (ha-gitan)

هنگیتن (ha-ne-gitan)


وگیتن (ve-gitan)

ونگیتن (ve-ne-gitan)


واکتن (va-ketan)

وانکتن (va-ne-ketan)


جیویشتن (ji-vishtan)

جینیویشتن (ji-ni-vishtan)


⚡️ پیشوند در زبان‌شناسی یک وند است که پیش از فعل می‌آید و در معنای آن فعل تغییراتی پدید می‌آورد. این روش زایش فعل، یکی از مهمترین ویژگی‌های زبان‌ گیلکی است. (

رجوع شود به پست شماره ۱۰۴)

پیشوندها در زبان گیلکی در گۊیش‌های مختلف عبارت‌اند از:


هَ/ها/فا  (ha/fa)

این پیشوند قبل از فعل می‌آید و به آن معنی به سمت بیرۊن/ به‌ سمت بالا» می‌دهد.


مثال:

کشئن (=کشیدن)

هکشئن/ فاکشئن (=به سمت بیرۊن یا بالا کشیدن)


مثال:

کتن (=افتادن)

هکتن (=به سمت بیرۊن نشر پیدا کردن؛ منتقل شدن بیماری؛ سرایت کردن)


مثال:

رؤندن (=راندن)

هارؤندن (=به سمت بیرۊن هدایت کردن؛ مثلا هیش کردن مرغ‌ها)


فۊ/فَ/هۊ/هَ (ha/hu/fa/fu)

این پیشوند قبل از فعل می‌آید و به آن معنی به سمت پایین» می‌دهد.


مثال:

گۊدن (=کردن)

فۊگۊدن (=ریختن؛ به سمت پایین کردن)


مثال:

چمسن (=خم شدن)

فچمسن/ هچمسن (=به سمت پایین خم شدن)


د/دۊ/دؤ (da/du/do)

این پیشوند قبل از فعل می‌آید و به آن معنی در چیزی/ در جایی» می‌دهد.


مثال:

کتن (=افتادن)

دکتن (=در چیزی افتادن)


مثال:

مۊردن (=مردن)

دؤمۊردن (=در چیزی مردن؛ غرق شدن)



وَ/وی/ور/او (va/vi/var/u)

این پیشوند قبل از فعل می‌آید و به آن معنی بر/ از سر/ از سمت بالا» می‌دهد.


مثال:

گیتن (=گرفتن)

وگیتن/ویگیتن (=بر گرفتن؛ برداشتن)


مثال:

سادن (ستاندن)

اۊسادن/ وسادن (=بر ستاندن؛ برداشتن)


وا/و (va/ve)

این پیشوند گاه پیش از فعل می‌آید و به آن معنی باز، دوباره» می‌دهد و گاه معنی فعل را ناقص و جزئی» می‌کند.


مثال:

گردستن (=گشتن)

واگردستن/ وگردسن (=بازگشتن؛ برگشتن)


مثال:

بیشتن (=برشته کردن)

وابیشتن (=جزئی برشته کردن؛ تفت دادن)


در (dar)

این پیشوند پیش از فعل می‌آید و به آن معنی به سمت بیرۊن» می‌دهد.


مثال:

گۊدن (=کردن)

درگۊدن (=بیرۊن کردن)


مثال:

شؤؤن (=رفتن)

درشؤؤن (=در رفتن)


ج/جی/جا (ja/ji/je)

این پیشوند پیش از فعل می‌آید و معنی از درون به بیرون» به فعل اضافه می‌کند.


مثال:

کفتن (=افتادن)

جکفتن (=از درون در چیزی افتادن)


مثال:

ویشتن (=پریدن)

جیویشتن (=در رفتن)


 

فرهنگ


⚡️ پیشوندها در زبان گیلکی، بدان ظرافت بخشیده‌اند. به اغراق نگفته‌ایم اگر بگوییم گیلکی زبان ظریفی است. توجه به جزئیات ریز در نحوه‌ی حادث شدن واقعات، یکی از ویژگی‌های شاخص زبان گیلکی به‌شمار می‌آید. به این مثال توجه کنید.


مثالی از دو فعل پیشوندی که در فارسی تقریبا "یکجور" برگردانده می‌شوند ولی در گیلکی ظریف با هم فرق دارند:


دؤگۊدن (do-gudan)

فۊگۊدن (fu-gudan)


هر دوی این فعل‌ها به فارسی ریختن» برگردانده می‌شوند، ولی در گیلکی فرق‌هایی دارند که در دو مثال زیر بدان اشاره می‌کنیم:


کاسه مئن پلا دؤکۊن.

(فارسی: در کاسه پلو بریز)

پلا سر خۊرۊش فۊکۊن.

(فارسی: رو پلو خروش بریز)


دؤگۊدن» در زبان گیلکی معنی "ریختن در چیزی" را می‌دهد و فۊگۊدن» در زبان گیلکی به معنی "ریختن بر روی چیزی" است، تحت اللفظی: به سمت پایین ریختن. دو مثال دیگر:


کرکان ٚ ره پیاله مئن آو دؤکۊن

(فارسی: برای مرغ‌ها در پیاله آب بریز)

کرکان ٚ ره زیمی سر دؤنه فۊکۊن.

(فارسی: برای مرغ‌ها رو زمین دونه بریز)


*یکی از عادت‌های مهم در پرورش تسلط خود به زبان گیلکی، توجه به این پیشوند‌ها، تفاوت آن‌ها از هم و کاربرد آن‌ها در جملات است.


مطالب مرتبط:

قدرت پیشوندها در زبان گیلکی

انواع پیشوندها در زبان گیلکی

طریقه‌ی منفی کردن افعال پیشوندی در زبان گیلکی


در زبان گیلکی گاهی برای یک کلمه در

گویش‌های مختلف طیفی مانند این را شاهدیم: رندی/ بیشتی/ بۊنه/ سؤخته» معادل "ته‌دیگ" در زبان فارسی یا کیجه/ کیله/ لاکۊ/ کؤر» معادل "girl" در زبان انگلیسی، گت/ پیلا»، گیریه، بۊرمه»، زاک، وچه» و . .

زبان گیلکی میراث مشترک تمامی گیلکی‌زبان‌ها است. هر یک از گویشوران این زبان به یک اندازه صاحب این میراث زبانی هستند و به یک اندازه در برابر آن مسئولند. ازاین‌رو، واژگان این زبان را به گیلانی و مازندرانی دسته‌بندی کردن سبب سُستی این زبان خواهد شد. واژه‌های این زبان از هر دیاری که آمده باشند از آن همه‌ی گیلکی‌زبانان است، نه منطقه‌ای خاص.

حساسیت رو اینکه فلان واژه گیلانی هست یا مازندرانی، کمکی به زبان گیلکی نخواهد کرد. شایسته است این حساسیت‌ها کنار گذاشته شود و حتی گاه از آن واژه‌ها استفاده شود. چه اشکالی دارد در جملات خود گاهی گت» بگوییم و گاهی پیلا»؟ چیزی که محرز است هر دو به یک میزان گیلکی‌اند و به یک میزان زیبا.


حالات خوابیدن در زبان گیلکی

⚡️ حالات خوابیدن در زبان گیلکی

⬇ دؤمبره (دیمبرۊ، دمرۊ)

⬆ دیماجؤر

⬅ یه‌پلی (یه‌وری)


چند مثال:

دؤمبره زیمی سر کته بؤ.

(فارسی: دمر بر روی زمین افتاده بۊد)

دیماجؤر نۊخؤس خاوخۊره کۊنی.

(فارسی: به پشت نخواب خرؤپف می‌کنی)

وچه' یه‌پلی بۊخؤسأن.

(فارسی: بچه رؤ به پهلۊ بخوابۊن)


در این یادداشت سعی شده است اصطلاحاتی که در زبان گیلکی بسیار پرکاربرد است، لیست شود. اگر شما نمونه‌ای دیگر سراغ دارید، آن را ذکر کنید تا این مجموعه تکمیل گردد. بخش اول اصطلاحات را در

پست شماره ۱۰۳ پی بگیرید.


اصطلاح ۵۱ام

✔️ غۊ ئاگۊدن»

✔️ غۊ' کندن»

مفهۊم: چیرشی یاتن؛ فائق همأن؛ بیچاره گۊدن

⚡️ جۊمله دل:

تره غۊ ئاکۊنم :: تی غۊ' کنم (=تی جی بؤرم.)

جنگ وکه آمریکا ایران ٚ غۊ' کنه. (=جنگ بشه آمریکا بر ایران فائق می‌آد.)

★★★★★


اصطلاح ۵۲ام

✔️ دل' گیتن»

معنی: ایست ٚ قلبی» گۊدن؛ سکته گۊدن

⚡️ جۊمله دل:

یک‌دریک وچه دل' بگیت بؤمۊرد (=به‌یکباره بچه سکته کرد مُرد)

اۊته نؤگۊ وچه دل' گیره (=اۊنطؤر نگۊ بچه سکته می‌کنه)

★★★★★


اصطلاح ۵۳ام

✔️ دل ٚ پی' کندن»

مفهۊم: خؤش وگیته چی أجی گۊذشتن؛ حرص ؤ طمع' کنار نئان

⚡️ جۊمله دل:

خدا بیامرزه تی مائار'! مره گۊت تی دل ٚ پی' بَکَن (=خدا بیامرزد مادرت را! بهم می‌گفت حرص ؤ طمعت را کنار بگذار)

★★★★★


اصطلاح ۵۴ام

✔️ کیلیبیج پیته بؤؤن»

✔️ کۋلیبیج' پیته واسئن/ زئان»

مفهۊم: وختی که یکی اۊنی کار زار ببۊن اۊنی خطاب گۊنن تی کیلیبیج پیته هیسه (فارسی معادل: اشهدت خۊنده‌ست)

★★★★★


اصطلاح ۵۵ام

✔️ پاکال هوا شؤؤن»

مفهۊم: لگ هوا شؤؤن؛ بد دباختن؛ کیلیبیج پیته بؤن (فارسی معادل: کله پا شدن)

⚡️ جۊمله دل:

فعلا تاجانئه دره، کئن این ٚ پاکال هوا بؤشۊن خۊدا دؤنه (=فعلا دارد می‌تازد، کِی کله پا شود خدا می‌داند)

★★★★★


اصطلاح ۵۶ام

✔️ خۊ جیف دؤگۊدن»

مفهۊم: حریف بؤؤن؛ سر بؤؤن؛ برتری دأشتن

⚡️ جۊمله دل:

اۊشان تره خۊ جیف دؤکۊنن (=آن‌ها تؤ رؤ تۊ جیب بغلشۊن می‌ذارن [راحت از پسِت بر می‌آن])

★★★★★


اصطلاح ۵۷ام

✔️ خۊ جؤن' چیک زئان»

مفهۊم: فقط خۊ منافع دۊمبال دؤبؤن؛ همیشک خۊ فکر دؤبؤن

⚡️ جۊمله دل:

ایران ٚ مئن هرکی خۊ جؤن' چیک زنه (=تۊ ایران هرکی به فکر منافع خؤدشه)

★★★★★


اصطلاح ۵۸ام

✔️ دۊم' داز زئان»

مفهۊم: قطع ٚ ارتباط گۊدن؛ یته رابطه' خاتمه دئان؛ کنار نئان

⚡️ جۊمله دل:

صداسیما عادل ٚ دۊم' داز بزأ (=صداسیما عادل را کنار گذاشت)

★★★★★


اصطلاح ۵۹ام

✔️ پلا سر سر' خؤردن»

ای اصطلاح سختی نئدئن» ٚ وأسر بکار شۊنه! یکی که سختی نئدئه بۊن

مثال: پلا سر سر' بۊخؤرده (=گرم ؤ سرد رۊزگار رؤ نچشیده)

★★★★★


اصطلاح ۶۰ام

✔️ پیراسه مننسن»

مفهۊم: یکی حؤصله' ندأشتن؛ یکی همرأ سخت دۊشمند بؤؤن

⚡️ جۊمله دل:

اۊ وچه' مۊ پیراسه مننم (=چشم دیدن آن پسر رؤ ندارم)

★★★★★


اصطلاح ۶۱ام

✔️️ خاش بؤؤن»

✔️️ خاش' مؤنسن»

✔️️ جؤن' یه میل گۊشت وننه‌بؤؤن/وأنجه‌بؤؤن»

ای اصطلاحان لر بؤؤن» ٚ ره بکار شۊنه! یکی که خیلی لر (لاغر) ببۊن

⚡️ جۊمله دل:

فلانی جؤن' یه میل گۊشت وننه/وأنجه.

★★★★★


اصطلاح ۶۲ام

✔️️️ گرم ٚ دس» یته کار دیگر' تۊمان ئاگۊدن

وقتی تازه یته ‌کار' تۊمان ئاگۊدی ؤ تی جی خأنن دمادم یته کار ٚ دیگر' انجام بدیی تا کاران فیصله پیدا بؤکۊنن؛ بصطلا گۊنن ایسه که ای کار' تۊمان ئاگۊدیم گرم ٚ دس» اۊ یته کار' أنی تۊمان ئاکۊنیم بیشیم.

★★★★★


اصطلاح ۶۳ام

✔️️ هیکل' چاگۊدن»

مفهۊم: رسیدگی گۊدن؛ یه‌چی' سر ؤ سامؤن دئان

ای اصطلاح دۊتته جنبه دأره. اینی مثبت ٚ جنبه رسیدگی» وأسر بکار شۊنه یؤ اینی منفی جنبه ضربه زئان» ٚ وأسر.

⚡️ مثال:

تی هیکل' چاکۊنم (مثبت: =تره رسنم؛ منفی: =اۊ چی که تی حقه تی سر هورم)

★★★★★

اصطلاح ۶۴ام

✔️️ تا گؤلی چاله خؤردن»

پۊرخۊری گۊدن؛ تا غۊرت ٚ بۊن خؤردن 

⚡️ جۊمله دل:

تا گؤلی چاله عرق بۊخؤرده بؤ مستامستی گۊد. (=تا خرخره عرق خؤرده بۊد مستانه رفتار می‌کرد.)

★★★★★


اصطلاح ۶۵ام

✔️️ تلاگۊره»

مفهۊم: صبح اول وقت؛ صبح زۊد

⚡️ جۊمله دل:

مۊ تلاگۊره خاو أجی ورسنم. (=من صبح خرۊس‌خۊن از خواب بلند می‌شم.)

★★★★★


اصطلاح ۶۶ام

✔️️ پیلاکۊت»

تؤضیح: اۊنکس که هم رۊ» دأره هم فضۊل» هیسه. رۊدار. بصلأ گۊنن فلانی چندی پیلاکۊته (=فلانی چقد پُررۊ عه)

★★★★★


اصطلاح ۶۷ام

✔️️ پیلادل»

تؤضیح: اۊنکس که کاران' پستر ٚ ره ننه؛ دیر مضطرب بۊنه؛ کار ٚ انجام ٚ ره هیجان ندأره یؤ کاران' همیشک باری به‌هرجهت» دؤنه یؤ احساس ٚ مسئۊلیت» وره ناراحت نؤکۊنه. بصلأ گۊنن فلانی پیلادله (=فلانی دل گنده‌ست)

★★★★★


اصطلاح ۶۸ام

✔️️ گۊت‌واگۊ»

مفهۊم: گفتگۊ؛ کسن ٚ همرأ گب زئان

★★★★★


اصطلاح ۶۹ام

✔️️ سیاپیته»

معنی: ۊخته؛ سیا پۊست

★★★★★


اصطلاح ۷۰ام

✔️️ عراقات»

در گیلان ؤ مازندران به جنۊب رشته کۊه‌های البرز که خارج از محدۊدهٔ دیلمستان و تبرستان است، عراق/عراقات» می‌گۊیند. محصۊلات ؤ منسۊبات آن ناحیه را نیز با همین نام می‌شناسند؛ مانند عراقی مال، عراقی انجیل


⚡️ حرف اضافه برای، به‌خاطر» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی عبارتند از:

✔️ ره/ به/ وه/ سه/ سن/ بره

✔️ وأسر/ وأسی/ وسه/ ویسین

✔️ دؤنی/ خانی/ خۊسی

 

در گویش‌های تبرستان ترکیب صورت مخفف سه» و ضمیر وه» صورت وه سه» (=برای او) را می‌سازد که به دلیل شباهت با صورت اصلی حرف اضافه (یعنی وسسه) برخی گمان می‌کنند ترکیبات مه وسسه، ته وسسه ؤ. حشو است در حالی که حرف واو جزئی از حرف اضافه است و ترکیبات مذکۊر کاملا درستند.

براساس دستور زبان گیلکی تمام این حروف به صورت

پس‌آیند» در جمله به کار می‌روند.


چند مثال از گۊیش‌های مختلف:

علی وسسه» اتا چایی دکن.

خا تی واسی» آیمه.

می سن» چیچی بأرده بۊ؟

شمه ویسین» خؤن دره یأ!

کۊ وأسر» ای پاوزار' دنکۊن.

امه به» وس بۊ برأ!

ته بره» بۊگۊتم.

مۊ تی دؤنی» دؤو بؤکۊردأم.

من کن ٚ سه» زلف' یک ور هاکنم؟

درس ٚ خانی» وقت ناره!

کۊیه ره» خاسی؟

اۊشان ٚ خۊسی» نأنم.


⚡️ حرف اضافه با» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی عبارتند از:

✔️ أرا/ أمرأ/ مرأ/ همأ/ همرأ

✔️ جا/ جه


حرف‌های اضافه در زبان گیلکی به صورت

پس‌آیند در جمله قرار می‌گیرند.


یک مثال از گۊیش‌های مختلف زبان گیلکی:

رۊبار: ده نُتؤنم ته جا» زندگی بُکُنم

جعفرآباد: دی نتانم تی أرا» زیندگی بؤکۊنم

رشت: ده نتانم تی أمرأ» زیندگی کۊدن

شفت: ده نتانمه تی مرأ» زیندگی کۊدن

لاجؤن: ده مننم تی همأ» زیندگی بکۊنم

چابؤک: دئه نؤتۊنم تی همرأ» زیندگی بؤکۊنم

آمل: دیئر نتۊمه ته جا» زندگی هاکنم

ساری: دیگه نتۊمبه ته جه» زندگی هاکنم

(فارسی: دیگه نمی‌تۊنم با تؤ» زندگی کنم)


⚡️ حرف اضافه از» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی 

✔️ هجی/ جی/ جه/ جا


حرف‌های اضافه در زبان گیلکی به‌صورت

پس‌آیند در جمله قرار می‌گیرند.


چند مثال:

مۊ تلاگۊره خاو ٚ جی» ورسنم.

(فارسی: من صبح خرۊس‌خۊن از خواب» بلند می‌شم.)

فرخان کتاب' می جی» هگیت.

(فارسی: فرخان کتابؤ ازم» گرفت)

کۊرا جی» بۊمأی؟

(فارسی: از کدۊم سمت» اۊمدی؟)

ماکان فرخان هجی» ترسنه.

(فارسی: ماکان از فرخان» می‌ترسه)


⬇ پست مرتبط

املای حرف اضافه اجه» در متون قدیمی گیلکی


⚡️ حرف اضافه در، تو» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی عبارتند از:

✔️ میان/ میۊن/ میئن/ مئن/ مَن

✔️ دل/ دله


حرف‌های اضافه در زبان گیلکی به‌صورت

پس‌آیند در جمله به‌کار می‌روند.


چند مثال:

أ رۊخانه میان» ماهی خیلی دره.

(فارسی: تۊ این رۊدخۊنه ماهی زیاده)

ریاضی مئن» مۊ ضعیفم.

(فارسی: تۊ درس ریاضی من ضعیفم)

اشۊن چادر ٚ دله» بخۊتمه.

(فارسی: دیشب تۊ چادر خوابیدم)

را دل» هسأم.

(فارسی: تۊ راهم)


⚡️ به ترتیب هسته و وابسته و نحوه اضافه شدن وابسته‌ها در تصویر دقت کنید.

ترتیب هسته و وابسته در زبان گیلکی

ترجمه آخرین جمله به زبان فارسی: 

نور چراغ زرد تیر میدان اول شهر زیبای ما 


مثال‌های بیشتر:


گیلکی: لاکۊ خؤنه»

فارسی: خونه‌ی دختر


گیلکی: می لاکۊ خؤنه»

فارسی: خونه دختر من


گیلکی: می پیلا لاکۊ خؤنه»

فارسی: خونه دختر بزرگ من


گیلکی: می پیلا لاکۊ خؤنه» جؤر

فارسی: بالای خونه دختر بزرگ من


گیلکی: می پیلا لاکۊ خؤنه» جؤر طبقه

فارسی: طبقه‌ی بالای خونه‌ی دختر بزرگ من


گیلکی: می پیلا لاکۊ خؤنه» جؤر طبقه هال ٚ مئن

فارسی: داخل هال طبقه‌ی بالای خونه‌ی دختر بزرگ من


گیلکی: می پیلا لاکۊ خؤنه» جؤر طبقه هال ٚ مئن ٚ فرش

فارسی: فرش داخل هال طبقه‌ی بالای خونه‌ی دختر بزرگ من


⚡️ شباهت زبان گیلکی و دیگر زبان‌های ایرانی در چند مثال موردی در گویش‌های مختلف:


(فارسی: اکنون، اینک)

★ گیلکی: ایسه/ هیسه/ هسا/ اسا

★ کۊردی: ایسا/ آیسا/ استا/ استه

★ لؤری: ایسه/ ایسؤ/ ایسؤن/ اؤسؤ/ هیسا/ ایسکا


(فارسی: داماد، دۊماد)

★ گیلکی: زاما/ زؤمه/ زؤما

★ کۊردی: زما/ زاوا

★ بلۊچی: زامات/ زاماس

★ لکی: زؤما

★ لؤری: دۊما


(فارسی: برگ)

★ گیلکی: ولگ

★ کۊردی: پلک/ ولگ/ گلا

★ لؤری: بلگ


  شباهت زبان‌های ایرانی به یکدیگر حکایت از همبستگیِ مردم ایران دارد.


بعدالتحریر:

همهٔ ما می‌دانیم که زبان‌های ایرانی، گنجینه‌های گران‌بها، ارجمند و حجتی بی‌جایگزین هستند. سرچشمه‌هایی بی‌مانند در شناخت فرهنگ و پیشینهٔ نیاکانی و ایرانی. با مرگ هر واژه در هر یک از زبان‌های ایرانی، پاره‌ای از فرهنگ و تاریخ ایران می‌میرد. ما همگان علاقه‌مند به فرهنگ ؤ تاریخ ایرانیم، اما آگاه نیستیم که خود "با بی‌ارزش شمردنِ زبان‌های بومیِ ایرانی و پشت کردن به آن" کمر به نابودیِ این فرهنگ و تاریخ بسته‌ایم. متأسفانه هستند عده‌ای در این میان که برای مردن کلمات زبان‌های غیر فارسیِ ایرانی نه‌تنها دل نمی‌سوزانند بلکه جشن هم می‌گیرند! اینان حضور مؤثر زبان‌های غیر فارسیِ ایرانی را برای زبان و فرهنگ مورد نظر خود تهدید می‌دانند و با حربه‌های مختلف جلی و خفی سعی در تضعیف یا نابود کردن آن‌ها دارند. از این میان گیلکی در بین زبان‌های ایرانی بیشترین آسیب را می‌بیند چراکه گیلکی خارج از مرزهای ایران پشتوانه‌ای ندارد. ایران باید به زبان‌های بومی‌اش اعتنا ورزد، آن‌ها را زیر پرچم خود بیاورد و بین فرزندان زبانیِ خود فرق ننهد. به امید آن روز که ایران حامیِ تمامیِ زبان‌های بومی‌اش شود!


۱- زبان فارسی زبان شعرهای زیباست، اما  این ویژگی دلیلی برای این نیست که خلق‌های دیگر آموزش زبان متعلق به خود را تعطیل کنند و به زبان دیگری حرف بزنند! نمونه‌های دیگری غیر از شعر هم وجود دارد، مثلا برای یک فرد مسلمان، عربی زبان دینی است یا زبانی ممکن است در فلسفه یا وجه دیگری دارای آثار زیبایی باشد که این‌ها هم دلیل مناسبی برای حذف زبان‌های دیگر نیست! 

۲- زبان‌های مختلف همواره در جهان و ایران وجود داشته‌اند، اخبار رسیده از خلق‌های مختلف در تاریخ و کتیبه‌های چند زبانه مؤید همزیستی و وجود همزمان زبان‌های مختلف است، در ایران کنونی به دلایل مختلف زبان فارسی به عنوان زبان میانجی» بین مردم مختلف استفاده می‌شود ولی تفکرات راسیستی قانع به میانجی بودن زبان فارسی نیستند و می‌خواهند زبان‌های دیگر با حربه‌های مختلف حذف شده و فارسی جای آن‌ها را بگیرد؛ ترس آن می‌رود که این تنگ‌نظری نژادپرستانه میانجی بودن زبان فارسی را هم زیر سوال ببرد!

۳- در مورد زبان گیلکی

شواهد مختلفی وجود دارد که نشان می‌دهد تا قبل از حمله صفویه در مدارس دینی به گیلکی درس می‌خوانند و می‌نوشتند» و متون ادبی عربی را به زبان خود ترجمه می‌کردند! شواهد نشان می‌دهد گویشوران گویش‌های مختلف زبان گیلکی در گیلان و مازندران با این نوشته‌ها ارتباط برقرار می‌کردند و دیوارهای ذهنی ساخته شده در صد سال اخیر مانعی بر این ارتباطات نبوده! همچنین نوشته‌های مختلفی وجود کتب و متون گیلکی را خبر می‌دهند که متاسفانه اکنون در دسترس ما نیستند!

۴- خبرها و شواهد وضعیت زبان فارسی قبل از تاسیس فرهنگستان فارسی و حکومت پهلوی، همچنین تلاش‌های گروهی و شخصی چند سال قبل از تاسیس آن، نشان می‌دهد

شرایط فارسی مانند زبان‌های دیگر ایرانی بوده و تجربه کشورها تازه استقلال یافته و مناطق خودگردان اطرف ایران نشان می‌دهد همان زبان‌هایی که به انحا مختلف محدودشان کرده‌اند و تمامیت خواهان سعی می‌کنند ناتوان معرفی‌شان کنند در صورت مهیا بودن شرایط رشد، به راحتی می‌توانند در سطوح مختلف زندگی گویشوران حضور داشته باشند! یعنی زبانی که با انواع ابزارها در یک کشور با تحقیر موذیانه محلی»، ناتوان»، بند تمبانی» معرفی می‌شود و در قیاس با زبان ملی»، رسمی» و معیار» له‌اش می‌کنند، در کشور یا منطقه‌ای دیگر زبان ملی و رسمی می‌شود که این اختلاف تعریف ناشی از ایجاد موانع ذهنی و شرایط و امکانات ایجاد شده است وگرنه آن زبان‌ها عینا یکی هستند!

۵- تمامیت خواهان هرگز نمی‌گویند در همین سیستم جهانی دولت-ملت معیوب، کشورهای مختلفی وجود دارند که چند زبان رسمی در آنها رایج است و با تنگ نظری تنها راه را در حذف یا تضعیف دیگری معرفی کنند! و در عکس العمل این تفکر و اعمال افراطی، برخی از گویشوران زبان‌های محدود نگه داشته شده هم تنها راه شکوفایی هویت و زبانشان را در جدایی ی می‌دانند حال آنکه راه‌حل‌های امتحان پس داده‌ای در سیستم موجود دنیا وجود دارد!


 

فرهنگ


در زمینهٔ آموزش زبان گیلکی همیشه صحبت‌های بسیاری در مورد انتخاب یک گویش معیار» و آموزش آن به همهٔ گیلکی‌زبانان صورت گرفته که همواره به نتیجه نرسیده و در عمل بیشتر از اینکه راه‌حل باشد، مانع حرکت و اقدام شده.

آموزش زبان گیلکی، با توجه به تنوع گویشی آن، به کتاب‌های متنوعی نیاز دارد که عده‌ای در عملی شدن آن تردید می‌کنند ولی این کار قابل اجراست.

زبان گیلکی گویش‌های مختلفی دارد که آموزش تمامی این گویش‌ها لازم است.

گویش‌های مختلف زبان گیلکی، سرمایه‌های این زبان هستند. یکی از جلوه‌های زیبایی زبان گیلکی همین تنوع گویش‌هاست! هیچ یک از گیلکی‌زبانان، تا به امروز اعتراضی نسبت به چندگویشه بودنِ زبان خود نداشته بلکه گیلکی‌زبان‌ها» همواره، به این تنوع گویشی افتخار کرده‌اند و آن را یکی از ویژگی‌های زبانشان گیلکی» دانسته‌اند. بسنده کردن به آموزشِ تنها یک گویش در میان گویش‌های مختلف، زبان گیلکی را سُست خواهد کرد.

آموزش زبان گیلکی لازم است همگانی و دربرگیرندهٔ همهٔ گویش‌ها باشد و در تمامی مدارس مناطق گیلکی‌زبان به عنوان واحد درسی عمومی از مقطع ابتدایی تا سطوح پیشرفته به صورت هدفمند و آکادمیک انجام بگیرد.

طبیعتا کاری‌ست پرزحمت، که علاوه بر کتاب‌های متنوع به نیروی انسانی تعلیم‌دیده نیز نیاز دارد، ولی شدنی‌ست.


⚡️ در زبان گیلکی به ماهی‌های کوچک رودخونه‌ای کۋلی» می‌گویند.


۱.

کاس‌کۊلی (اسلک؛ سلک)

۲.

شب‌کۋلی (شاکۊلی؛ سیاکۊلی)

۳.

گل‌خؤره (تۋل‌خؤس؛ تیل‌خس؛ سیاکۋلی)

۴.

سیم (سیم‌پرک)

۵.

سۊرخ ٚپر (دشت ٚپر)

۶.

کۊلمه

۷.

دهن‌چاک (انگۋرخؤره)

۸.

غازلله (غازلؤله)

۹.

سیبیلی (سیبیلۊ؛ سک‌ماهی؛ خرسموسا)

۱۰.

کپۊر

۱۱.

کپۊرچیک

۱۲.

زالؤن (شۊک)

۱۳.

ماش

۱۴.

سبئک (سۊف)

۱۵.

خرج (زردپر؛ بینۊ؛ زردک؛ اۊرنج)

۱۶.

چکاب (شکاف؛ شۊک؛ ایشکال؛ غازلۊله)

۱۷.

کچه‌ماهی

۱۸.

آزادماهی

۱۹.

سیفیدماهی (اسپه‌ماهی؛ ماهی)

۲۰.

سیبیلی (بۊسا؛ اسبله)


جمع‌آوری کانال تلگرامی

آموزش زبان گیلکی


⚡️ مۊرغ» در زبان گیلکی به معنای پرنده است.


۱.

کرک

۲.

تله (تلا؛ سۊک؛ سۊکۊله؛ کۊلدۊمه)

۳.

سیکا (بیلی)

۴.

غاز (ش)

۵.

دارخینه (اۊتشنی)

۶.

شلخینه (تۊزیگل)

۷.

سیتکه (شکرۊمی‌تۊزی‌گل)

۸.

تلکه

۹.

گبر (گور؛ کفات؛ کواد؛ اویا؛ ایا)

۱۰.

نیاشک (نیاج؛ نۊشت؛ چۊشت)

۱۱.

وشم (وؤشۊم؛ اۊشۊم؛ ورده)

۱۲.

تۋرینگ (تۊرنگ؛ تۊرؤنگ؛ تیرنگ)

۱۳.

زَرِج (زَرِچ؛ زَرُچ؛ کۊک)

۱۴.

آهیل (ائیل)

۱۵.

میلجه (ملجه؛ جؤملجه؛ مرگیجه؛ مرغۊجه؛ میچکا؛ جیکا؛ چیشنگ؛ چۊچک؛ چاغۊک؛ چیچینی؛ مۊس؛ میس)

۱۶.

کؤکئه (کؤکؤئه؛ ککی؛ پاپؤی)

۱۷.

گیژگال (گژگرد؛ گیجگال)

۱۸.

کلاچ (کلاج)

۱۹.

کشکرت (غشنیک)

۲۰.

اله (الؤ؛ آلؤغ)

۲۱.

واشک (واشه)

۲۲. ‌

دال

۲۳.

کۋربی (کۊربئۊ؛ کۊرغۊغۊ؛ پیتکله)

۲۴.

سۊختۊمی

۲۵.

کالاگن

۲۶.

خۊتکه

۲۷.

سیکامۊرغ (نماخال‌بیلی)

۲۸.

ایسراییلی بیلی (ایسراییلی سیکا)

۲۹.

کۊلکاپیس (کۊلکافیس؛ کرکافیس؛ کۊرپسپسی؛ خرپنۊ)

۳۰.

آوبۊن (آوکلاچ؛ آوغۊمپیل؛ دارغاز)

۳۱.

جینجیره (گبر پئره؛ کفات پئره؛ بۊرچری؛ پرچیم شخ)

۳۲.

خۊمۊسه (خۊفیسی؛ برفانه؛ گندم خؤره)

۳۳.

دۊم بلاسکن (دملاکن)

۳۴.

ِرِد (ِرِت؛ سیۊتیکا)

۳۵.

گیل رابشکن (سیوید سرد؛ اسپه تیکا؛ اۊشکه سرد)

۳۶.

کؤ رابشکن

۳۷.

کؤکلاچ (خاخاج)

۳۸.

کرکیجه

۳۹.

کرکیجهٰ‌مائار

۴۰.

کراکۊره (کۊرکۊره؛ مازخار)

۴۱.

سیته (شکرۊم)

۴۲.

شالواغ (وکا)

۴۳.

کۋلیخؤره

۴۴.

سرکۊلا مۊرغ

۴۵.

چنگر (پرلا)

۴۶.

خیالکۊنه

۴۷.

کؤکرک

۴۸.

لمبر

۴۹.

دارکۊتۊنه (دارکتن؛ دارتۊکن)

۵۰.

سئیته (سی زیاک؛ سیدک؛ سیر زیاک)

۵۱.

کلاچ‌سیته (تۊتخؤره)

۵۲.

هلی شکنه (هلی اشکنک ؛ خالۊ اشکن)

۵۳.

هفترنگه

۵۴.

کؤکبتر (چمبلی‌کۊتر؛ خرکبتر)

۵۵.

کۊتر (کؤتر؛ کبتر)

۵۶.

رۊسی‌کرک (سیساگ)

۵۷.

زیزئه (زیک؛ زیگ)

۵۸.

چلؤتۊک

۵۹.

اکراز

۶۰.

نفت‌جل (نفت‌مۊسک؛ نفت‌مۊس)

۶۱.

هسنچلؤیی

۶۲.

شانه‌بسره  (شؤنه‌بسره؛ شؤنه‌بسر؛ شۊنه‌غپین)

۶۳.

تیؤلئه

۶۴.

هجهجی (چلچلا)

۶۵.

میلؤم‌خؤره

۶۶.

هکلاش خۊتکه

۶۷.

سیاپا

۶۸.

فیسفیسه

۶۹.

قۊمری (تیربۊنک)

۷۰.

آوبۊن سرد

۷۱.

اره‌تۊک

۷۲.

اره‌تۊک مائار

۷۳.

سیوید آوبۊن

۷۴.

کاتک آوبۊن

۷۵.

کرکجیل

۷۶.

گردن‌کلاچ

۷۷.

مقراض‌دۊم

۷۸.

کجلیسه سیلیم

۷۹.

درازلنگ

۸۰.

کبتر سلیم

۸۱.

آوبۊن مۊرغ

۸۲.

عارۊس مۊرغ

۸۳.

بادکۊبه مۊرغ

۸۴.

عارۊس غاز

۸۵.

تاک فیشه


جمع‌آوری کانال تلگرامی

آموزش زبان گیلکی


گردو» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی:


تۊیه‌دروار: هۊز 

شامرزا: خۊز

طالقان: جؤز

پیلارۊدبار: وؤز/ یۊز

گیلان ؤ مازندران: آغۊز/ اغۊز

اشکور ؤ سیاکؤلؤرۊد: گردکان/ گؤرکان/ گرکن


تصویر زیر میکس نظر حسن‌دوست و چئونگ درباره ریشهٔ کلمه آغۊز است.

ریشه کلمه آغوز در زبان گیلکی

با توجه به کلمه هخامنشی اپگۊد» که  چئونگ ثبت کرده است، صورت‌های دارای واج ز» در زبان‌های جنوبغربی ایرانی از جمله فارسی دخیلند.

همچنین در زبان گیلکی غۊز هوردن {=شانه‌ها را بالا دادن} از همین ریشه وجود دارد.


فعل وایمیستم» در یک مثال در گۊیش‌های مختلف زبان گیلکی:

(فارسی: شما برید من وایمیستم)


ساری: شِما/شِمان بۊرین مِن اِستِمبِه».

آمل: شِما بۊرین من اسامه».

اشکور: شمۊ بشین مۊ هیسم».

سختسر: شمۊ بیشین مۊ هسنم».

کلأچئه: شۊمۊ بشین مۊ هیسنم».

لاجؤن: شمه بشین مۊ ایسنم».

پاشاکی: شۊمۊ بیشید مۊ ایسمه».

رشت: شۊما بیشید من ایسم».

رۊبار: شما بشَن مؤ ایشتُم».

المۊت: شمه بَشین مِن اِشتِم».


( تشکر عزیزان أجی که زحمت بکشئن خۊ گۊیش ٚ برابر' أمره بؤگۊتن)


فعل می‌بینه» در گۊیش‌های مختلف زبان گیلکی:


پیلارۊدبار: وینه

رشت: دینه

لاجؤن: اینه

کلأچئه: ینه

سیاکؤلؤرۊد: إینه

قاسم‌آباد: دینه

سختسر: وینه

آمل: وینه

ساری: وینده


مثال در جمله

آمل: اۊنتا تره وینه.

لاجؤن: اۊ تأ اینه.

کلأچئه: اۊن تره ینه.

رشت: اۊن ترا دینه.

(فارسی: اۊن تؤ رؤ می‌بینه)


فعل وایمیستم» در یک مثال در گۊیش‌های مختلف زبان گیلکی:

(فارسی: شما برید من وایمیستم)


ساری: شِما/شِمان بۊرین مِن اِستِمبِه».

آمل: شِما بۊرین من اسامه».

اشکور: شمۊ بشین مۊ هیسم».

سختسر: شمۊ بیشین مۊ هسنم».

کلأچئه: شۊمۊ بشین مۊ هیسنم».

لاجؤن: شمه بشین مۊ ایسنم».

پاشاکی: شۊمۊ بیشید مۊ ایسمه».

رشت: شۊما بیشید من ایسم».

رۊبار: شما بشَن مؤ ایشتُم».

المۊت: شمه بَشین مِن اِشتِم».


( تشکر عزیزان أجی که زحمت بکشئن خۊ گۊیش ٚ برابر' أمره بؤگۊتن)


بعدالتحریر:

این فعل از ریشه بازسازی شده sta* یا steh* در زبان فرضی هندواروپایی اولیه و همریشه با فعل ایستادن» در فارسی و stand» در انگلیسی است. همانطور که در مثال‌ها آمده صورتی که در رودبارها (پیلارۊدبار ؤ المۊت) استفاده می‌شود با ش» است. مصدر پیشوندی ویریشتن» در گویش‌های غرب استان گیلان هم از همین ریشه است که در آن هم واج ش» وجود دارد. در زبان‌های قدیمی ایرانی نیز در مشتقات و صرف‌های مشخص، واج ش» ظاهر می‌شود؛ از جمله آن‌ها در زبان‌های شرقی اوستایی و سغدی و در زبان‌های غربی هخامنشی و پارتی (در صورت‌های مختلف زبان‌های یاد شده هر دو واج س» و ش» دیده می‌شود).

 

فرهنگ


متون قدیمی گیلکی


⚡️ در زبان گیلکی بۊرمه، برمه» در گۊیش‌های مختلف به معنی گریه در زبان فارسی است.

همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید، در متون قدیمی زبان گیلکی فعل ساده برمستن» با بن مضارع برم-» ثبت شده است. این فعل در تمامی نمونه متون شرقی، مرکزی و غربی گیلکی وارد شده است.

به‌طور کلی بکار گیری افعال ساده و پیشوندی بر افعال مرکب ارجحیت دارد چرا که افعال ساده و پیشوندی باعث ساخت مفاهیم جدید و زایایی در زبان می‌شوند.


(تصویر بالا مربوط به دیوان پیر شرفشاه و غربی‌ترین گویش زبان گیلکی است.)


 

فرهنگ


⚡️ در زبان گیلکی آسۊره، أسری، أرسۊ» در گویش‌های مختلف به معنی اشک در زبان فارسی است. این واژه در متون قدیمی زبان گیلکی به شکل اسرۊ» ثبت شده است.


در زبان‌های هندواروپایی:

سانسکریت: asru

اوستایی: asru

پهلوی ساسانی: ars

لیتوانیایی: asharos

سیوندی: arsh

هورامی: harsi

بلۊچی: hars/ars/als

کۊردی: aser


در زبان دوره میانه‌ای پهلوی، حرف س» و ر» قلب شده‌اند و در گیلکی صورت باستانی و قلب نشده وجود دارد! 


ریشهٔ این واژه را به صورت heakru* بازسازی می‌کنند. در زبان یونانی به صورت dakrya وجود دارد. با توجه به کلمات مشابه در زبان‌های اروپایی دیگر، در صورت توجیه شدن واج ابتدایی d/t» ممکن است اسرۊ با tear اینگیلیسی هم همریشه باشد!


 

فرهنگ


گیلکی الموتی

ترکیب ول ٚ پیت» در زبان گیلکی به معنی "کج و کوله" است.

ول» در زبان گیلکی بپیته، ناراست» معنی می‌دهد. از همین ریشه ور»، خۊل» ؤ کۊل» هم در این زبان وجود دارد که برای مفاهیم نزدیک به آن استفاده می‌شود. از رو این قیاس صورت احتمالی این واژه را می‌توان برای "گیلکی اولیه" اینگونه بازسازی کرد: xvar* 

همانگونه که مشاهده  می‌کنید در واژهٔ بازسازی شده دو صامت در کنار هم آمده‌اند که اصطلاحا آن را غوشه صامت» می‌نامند؛ واژگان امروزی گیلکی به ما نشان می‌دهند که پیشتر این غوشه‌های صامت در "گیلکی اولیه" وجود داشت که اکنون در برخی واژه‌های گیلکی حرف اول و در برخی دیگر حرف دوم به‌جا مانده است.

پید» هم ماده ماضی مشتق از مصدر پیتن/پیختن است. بن مضارع این فعل پیچ» است. در زبان فارسی مصدر اصلی فعل کاربردی ندارد و مصدر جدید با ترکیب بن مضارع و -یدن» ساخته شده است اما در گویش‌های مختلف زبان گیلکی صورت اصلی مصدر حفظ شده است. مصدر ساده در گویش‌های مختلف گیلکی به صورت پیختن، پیتن، بپیتن» وجود دارد و پیشوندهای فعال فعلی د»، وا»، و»، ف» اشتقاقات جدیدی از این فعل تولید کرده‌اند.

برای مثال:

✔️ پیتن/ پیچیدن

➖ واپیتن/ تاب برداشتن جزئی

➖ فیپیتن/ دؤر چیزی پیچیدن

➖ دپیتن/ در چیزی پیچیدن (مانند پیچیدن بۊ و صدا در فضا)


٭ تصویر برگرفته از کانال تلگرامی سایت

الموت من

 

فرهنگ


بعدالتحریر:

الموت بر اساس تقسیمات ی در استان قزوین واقع شده است که بنابر شواهد زبانی و اسناد تاریخی در حوزه فرهنگی دیلمستان» قرار می‌گیرد و هرچند زبان مردم الموت در اثر مراودات با غیر گیلکی زبانان در برخی از فاکتورهای زبانی، از آن‌ها تاثیر گرفته اما کلیت زبانی این گونه منطبق با دیگر گونه های زبان گیلکی است. در المۊت بقایای قلعه‌های متعددی قرار دارد که نشان می‌دهد این منطقه در ادوار مختلف تاریخی دژ مستحکمی در برابر هجوم دشمنانی مانند ساسانیان و اعراب بوده است تا جایی که حتی دلیل بنای شهر قزوین در دوره ساسانی را مقابله با دیلمیان ذکر می‌کنند و امرای اموی برای بالا بردن روحیه اعراب در جنگ با دیلمیان، قزوین را باب الجنة (دروازه بهشت)» لقب می‌دادند!


یادداشت:

خیلی وقت پیش با یک الموتی در توییتر هم‌صحبت بودیم که او از علاقهٔ خود به یادگیری زبان گیلکی برایم گفت. بی‌شک منظور او از زبان گیلکی، گویش مردم گیلان بود. آن روز من نیز چون او آگاه نبودم که او خود نیز درواقع گویشور زبان گیلکی‌ست! او در پی یادگیریِ زبانی بود که خود بدان سخن می‌گفت! بعد که رفته‌رفته با گویش یکدیگر آشنا شدیم، از نزدیکی آن‌ها بهم شُکه بودیم. عدم آگاهی ما بهم، مثالِ امروزِ تمامیِ گیلکی‌زبان‌ها به عدم شناختِ هم است. ما در گیلان ؤ مازندران، الموت در قزوین ؤ طالقان در البرز، شمیرزا در سمنان ؤ گرگان در گلستان، همه هم‌زبان هستیم اما این مهم را نمی‌دانیم و به درازای تاریخ مشترکمان از هم دور افتاده‌ایم.


⚡️ برای "بیان ضرورت انجام کار" در زبان گیلکی از دو فعل وأسن» و خأسن» کمک گرفته می‌شود.


چند مثال:

ایسه چی وأن» گۊدن؟

ایسه چی خأن» گۊدن؟

(فارسی: حال چه باید» کرد؟)


وچه وأ» درس بۊخؤنه.

وچه خأ» درس بۊخؤنه.

(فارسی: بچه باید» درس بخۊنه.)


صرف گذشته:

چره وأس» بؤگؤم؟

چره خأس» بؤگؤم؟

(فارسی: چرا نیاز بۊد» بگم؟/ چرا باید می‌گفتم؟)


قید "باید" در گیلکی مازندران:

مثال از شهر قائمشهر/ شاهی:


اسا چتی ونه» هاکردن؟

(=حالا چه باید» کرد؟)

وچه ونه» درس بخۊنده.

(=بچه باید» درس بخۊنه.)

چه وسه» گتمه؟

(=چرا باید» می‌گفتم؟)


⚡️ همچنین در مازندران علاوه بر ونه»، از "بله" نیز برای بیان ۊم انجام کار استفاده می‌شود.

مثال از شهر آمل:

وچه بله» درس بخۊنه.


/vənə/, /bələ/



گیلکی گۊیشان ٚمئن:
اشرف: سنؤ
سوادکۊ: هسنۊ
اشکور: سیناو
لاجؤن: سینؤ
سنگر: سیناب

 

  دئباری زوانان ٚدل:
سانسکریت: sna (حمام گۊدن)
اوستایی : sna (شۊردن)
اشکانی پهلوی: snazh 
ساسانی پهلوی: shnaz
اولیه هندؤارۊپایی: sna*

 

ایمرۊجی هندؤارۊپایی زوانان ٚدل:
کۊردی: سناؤ
فارسی: شنا
ایرلندی: snámh
 


 چندته اصطلاح گیلان ٚ گیلکی دل که بۊرمه» مفهۊم ٚ وأسه استفاده بۊنن:

اۊشماره | اۊرۊشواره (اِ.)
(فارسی: شیون ؤ ناله کردن)
جۊمله دل:
➖ زنهٰ‌کان قبر ٚ سر اۊشماره گۊدن.
(=زن‌ها بر رۊی قبر ناله می‌کردن.)

 

فنار فنار (ق.)
(فارسی: گریه زاری کردن)
جۊمله دل:
➖ وچهٰ‌کان فنار فنار بۊرمه گۊدن.
(=بچه‌ها زار زار گریه می‌کردن.)

 

ونگ (اِ.)
(فارسی: با صدای بلند گریه کردن)
جۊمله دل:
➖ زأک ٚ مۊرسؤن ونگ زئن.
(=مثل بچه‌ها شیون می‌زدن.)

 


 چندته پیشوندی فعل گیلان ٚ گیلکی دل که فرار» ٚ مفهۊم ٚ وأسه استفاده بۊنن:

درشؤؤن/ درشۊ
(فارسی: دررفتن)
جۊمله دل:
➖ أمی همسئه وچه پۊلیس ٚ دس درشؤ.
(=پسر همسایه‌مۊن از دست پلیس دررفت.)

 

ویرۋتن (بۊرۊتن)/ ویرۋج
(فارسی: گریختن)
جۊمله دل:
➖ همسئه وچه تا پۊلیس' بئدئه ویرۋت .
(=پسر همسایه تا پلیسؤ دید گریخت.)

 

جیویشتن/ جیویز
(فارسی: فرار کردن)
جۊمله دل:
➖ زای بۊم ای‌وار مدرسه جا جیویشته بۊم!
(=بچه بۊدم یه‌بار از مدرسه فرار کرده بۊدم.)

 

فؤشتن/ فؤز
(فارسی: فرار [عاشقانه] کردن)
جۊمله دل:
➖ لاکۊ فؤشته!
(=دختر [با پسری که دۊستش داشت] فرار کرده!)

 


 نیشتن» ؤ دؤبؤن» گیلکی دل جاگلف زیوسن» معنی دنن ؤ اینگیلیسی Live» ٚ مفهۊم' رسأنن:

چندته مثال:
تی پسر کۊیه نیشته؟
تی پسر کۊیه دره؟
Where does your son live?
(=تی پسر کۊیه زیندگی کۊنه؟)

 

مأمد کانادا نیشته.
مأمد کانادا دره.
Mamad lives in Canada.
(=مأمد کانادا زیندگی کۊنه.)

 

مأمد پیشتر فرانسه نیشت، ایسه کانادا نیشته.
مأمد پیشتر فرانسه دؤبؤ، ایسه کانادا دره.
Mamad used to live in France, now he lives in Canada.
(=مأمد پیشتر فرانسه زیندگی گۊد، ایسه کانادا زیندگی کۊنه.)


نیشتن» ٚ فعل گیلکی دل، هۊ فارسی نشستن» ٚ هم‌ارز هیسه ؤ "مأمد کانادا نیشته" فارسی دل واجه‌وری "محمد کانادا نشسته" وگردأنئه بۊنه.
ای آخری بؤگۊته جۊمله' شأنه مضارع حالت ٚ مئن أنی گیلکی دل واگؤئه گۊتن: مأمد کانادا نیشینه».
 


چارته پیشوندی فعل که تقریبا گیلکی دل یته مفهوم دأرن:

✔️ دپارسن /də.pārəsən/
(ف: آوار شدن)

✔️ فوسوسن /fu.susən/
(ف: فروریختن)

✔️ دکلسن /də.kələsən/
(ف: ریختن)

✔️ فگردسن /fə.gərdəsən/
(ف: واژگون شدن)

 

چندته مثال:
وی خؤنه دپارسه بؤ».
(=خونه‌اش آوار شده بود.)

کؤنه کندوج پرسال فوسوس».
(=کندوج قدیمی پارسال فروریخت.)

دیشؤو تورِ وا بگنسه دیوار دکلسه».
(=دیشب گردباد زده دیوار ریخته.)

دیس فگردس» اسکانشان چئل‌چیله بؤبؤن.
(=دیس افتاد استکانها چهل تیکه شدن.)
 


چندته قید ؤ اوشانی کاربردان گیلکی دل که اوشانی بعضی‌شان تقریبا یته مفهوم دأرن:

✔️ کیندیم
✔️ پساپسا
✔️ پساکینا
✔️ پوشتاکینا
✔️ وراکینا
✔️ وراورا

مثال جومله دل:
مازیار خوشته پیرهنء کیندیم داکورده.
(ف: مازیار پیرهنشؤ برعکس پوشیده.)

مازیارِ کارؤن همه پساپسا ایسه.
(ف: کارهای مازیار همه برعکسه.)

پساپسا را نؤشو کنی.
(ف: عقبکی راه نرؤ می‌افتی.)

ظرفشانء پساکینا سفره سر بنی.
(ف: ظرفها رؤ برعکس رو سفره بذار.)

وی قیافهٰ‌ء نیدم، پوشتاکینا هسابا.
(ف: چهرشؤ ندیدم، به‌پشت ایستاده بود.)

لاکو أمره دینه وراکینا را شونه.
(ف: دختره ما رؤ می‌بینه روبرگردان/به‌کنار راه می‌ره.) 

خو چومِ مرأ وراورا فأندرستی.
(=با چشمهاش چپ چپ نگاه می‌کرد.)

 


لازم فعل حالتی هیسه که مفعول نخأنه.

 

✔️ بؤؤن » گودن
➖ کار می دوروس ئابؤ.
➖ مو می کارء دوروس ئاگودم.

 

✔️ همأن » هوردن
➖ می جؤن واج بومئه.
➖ ترانه می جؤنء واج بیأرده.

 

➖ کتری آو جوش بومأ.
➖ مو کتری آوء جوش بیأردم.

 

✔️ گیتن » دئان
➖ وچه تخت ئاگیت.
➖ پئر وچهٰء تخت ئادأ.

 

➖ وشم پر ئاگیت.
➖ تولله وشمء پر ئادأ.

 

➖ پیچه دؤو ئاگیت.
➖ سک پیچهٰء دؤو ئادأ.

 

✔️ کتن » گئنتن (دئان)
➖ می کار دومبال ئاکت.
➖ وچهٰ‌ن می کارء دومبال ئاگئنتن.

 

➖ کرکِ لؤنه بو ئاکته.
➖ بپیسه مورغؤنه کرکِ لؤنهٰء بو ئاگئنته. 

 

➖ توپ گر ئاکت.
➖ مو توپء گر ئادأم.

 

➖ می پا لیسک ئاکت.
➖ مو می پاء لیسک ئادأم.


چندته گیلکی قید که فعلِ مقدار یا کمیتء نشؤن دنه:

 

✔️ برای فعل کوتونئن»
➖ یه پوس، یه چؤم، یه پیچ (یه فیچ)، یه گاچ، یه شکم، یه کل، یه گال
وأنجینین بدأر یه پوس» کسنء بؤکتونن.

 

✔️ برای فعل زئان» یا دکأشتن»
➖ یه‌ دار
می همرأ توک توک نؤ تره یه دار» زنم بککی ونرسی.
پئر خو وچه گوشِ دل یه دار» دکأشت.

 

✔️ برای فعل خؤردن»
➖ یه شکم
دأبیسؤن یه شکم» پلا بوخؤردم، ده مره نوأنه.

 

✔️ برای فعل خؤتن»
➖ یه گول/ یه چؤم
یه گول بوخؤت ایمه ورسأ بؤشؤ.


گیلکی گویشی تفاوتان
(فارسی: به‌خاطرِ)

 

خأنی»

خؤنی»

دؤنی»

دانی»

 

چندته مثال جومله دل:
قرار بو ساعت پنج فأرسی! تی خأنی» نیم ساعته أیه رافا ایسأمه!
مو تی خؤنی» بو اونِ همرأ سلام علیک کودم.
مو دیشؤوء تی دؤنی» تا صوب بیدار بؤم.
مؤ تی دانی» ایمرو کارِ سر نؤشام.

@gilaki_learning


گاهی‌اوقات در زبان فارسی برای گرفتن تأیید گفته‌های خود از جانب شنونده یا خواستن نظر او، در آخر جمله‌ی خبری از جملات کوتاه پرسشی مگه نه» و اینطور نیست» استفاده می‌شود که به اصطلاح بدان "سوال ضمیمه" (در اینگیلیسی: question tag) می‌گوین. در زبان گیلکی این وظیفه بر عهده فعل

نیه» است. چند مثال:

 

ایمروزِ هوا دیروزِ جا سردتره، نیه؟
(فارسی: هوای امروز از دیروز سردتره، اینطور نیست؟)

 

تی پئر بانک کار کؤنه، نئه؟
(ف: پدرت بانک کار می‌کنه، مگه نه؟)

 

 تی پئرِ نام عیسی با، نیأ؟
(ف: اسم پدرت عیسی بود، این‌طور نیست؟)


⚡️ گیلکی گویشی تفاوتان
(فارسی: با همدیگه)

گیلانِ غرب: کس ‌کسِ مرأ (همدیگرِ أمرأ)
گیلانِ شرق: کسنِ همره (کسنِ جی)
طالقان: همدیگری همرا
پیلارودبار: همدیَرِ أمرأ (همدیَرِ مرأ)
مازندران: هدی جه/ هدی آله/ هدی همراه

 

جومله دل:
می پئرمار همدیگرِ مرأ مشد بوشؤییدی.
می پئرمار کسنِ همره مشد بوشؤن.
مینی پیَرؤمار همدیگری همرا مشد بیشییَن.
مه پیَرؤمار همدیَرِ مرا مشَد بشان.
مه پئرمار هدی همراه مشد بوردنه.

(شیمی شهر چور واگؤئه بونه؟ أمره اطلاع بدین.)
@gilaki_learning


⚡️در گۊیشهای مختلف زبان گیلکی نؤ، نۊ، ناف، ناو، نۊدمال» به معنی قایق» است. گیلکی‌زبانان به تنه تۊخالی درخت» که برای جمع شدن آب زیر چشمه قرار می‌دهند هم نۊب، ناف، نۊ، نۊکا» می‌گۊیند که ظاهرا از مفهۊم قایق گسترش پیدا کرده است. ریشه هندؤارۊپایی اولیه این کلمه به صۊرت nau* بازسازی می‌شود.


در زبانهای همریشه با گیلکی، کلمات زیر در معنی قایق یا کشتی استفاده می‌شوند:

 

ارمنی: navakner
بنگالی: naukā
گجراتی: naukā'ō
فارسی: ناو
ایتالیایی: nave
پرتغالی: navio
رؤمانیایی: nav
فرانسوی: navire
لاتین: navis
(در زبان اینگیلیسی هم کلمات همریشه navy,  naval ؤ. مرتبط با ریشه هندؤارۊپایی مذکۊرند)
 

* همچنین "لوتکه/ لوتکا" در زبان گیلکی به معنای قایق مورد استفاده است که ریشه‌ در زبان روسی دارند.


گیلکی گویشی تفاوتان
(فارسی: مال کجا هستی؟/ اهل کجا هستی؟»)

 

فؤمن: کأیأ شین ایسی؟»
أسسؤنه: کؤره شی ایسی؟»
کلأچئه: کویه شی هیسی؟»
چابؤک: کوجارِ شی هسی؟»
دوهزار: کمین جارِ شنی هسّی؟»
الموت: کجه شینی هسی؟»
هزارجریب: کاجه شه هستی؟» 
 
فشرده حالتان:
(فارسی: مال کجایی؟/ اهل کجایی؟)
آمل: کجه شنی؟»
قاسم‌آباد: کوجه شئی؟»
رشت: کؤیه شینی؟»
@gilaki_learning‌


گیلکی شناسهٰ‌ن:

 

اول شخص مفرد
من بیدارمه /bidār əmə/
 ”   بیدارم /bidār əm/
 ”   بیدارؤم /bidār om/
 ”   ویشارمه /viār əmə/

 

دوم شخص مفرد
تو بیداری /bidār i/
 ”  ویشاری /viar i/

 

سوم شخص مفرد
اون بیدارؤ /bidār o/
  ”   بیداره /bidār ə/
  ”   ویشاره /viār ə/

 

اول شخص جمع
اما بیداریمی /bidār imi/
 ”   بیداریم /bidār im/
 ”   ویشارمی /viār əmi/

 

دوم شخص جمع
شوما بیداریدی /bidār idi/
   ”     بیداردی /bidār ədi/
   ”     بیدارید /bidār id/
   ”     بیدارین /bidār in/
   ”     ویشارنی /viār əni/

 

سوم شخص جمع
اوشان بیداریدید /bidār idid/
     ”     بیداریدی /bidār idi/
     ”     بیدارید /bidār id/
     ”     بیدارده /bidār ədə/
     ”     بیدارد /bidār əd/
     ”     بیدارن /bidār ən/
     ”     بیدارؤن /bidār on/
     ”     ویشارنه /viār ənə/

 


این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به صورت‌های نهابؤن، هننابؤن و نیابان نیز واگویه می‌شود.

 

صرف ماضی فعل نأبؤن:

مثبت: نأبؤ (=بود)/ نأبؤن (=بودند)

منفی: نِنأبؤ (=نبود)/ ننأبؤن (=نبودند)

مثال: تی مۊبایل میزِ سر نأبؤ (=موبایلت رو میز بۊد)

 

صرف مضارع فعل نأبؤن:

مثبت: نئه (=هست)/ نأن (=هستند)

منفی: ننئه (=نیست)/ ننأن (=نیستند)

مثال: تی پیرهنان کؤمؤدِ مئن نأن (=پیرهنات تو کمدن)


این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به صورت‌های ایسأن و هسأن نیز واگویه می‌شود.

 

صرف ماضی فعل هیسأن:

مثبت: هیسأبؤم، هیسأبی، هیسأبؤ، هیسأبیم، هیسأبین، هیسأبؤن

منفی: نئیسأبؤم، نئیسأبی، نئیسأبؤ، نئیسأبیم، نئیسأبین، نئیسأبؤن

مثال: مۊ دیرۊ خؤنه هیسأبؤم (=من دیرۊز خۊنه بۊدم)

 

صرف مضارع فعل هیسأن:

مثبت: هیسأم، هیسأی، هیسئه، هیسأیم، هیسأین، هیسأن

منفی: نئیسأم، نئیسأی، نئیسئه، نئیسأیم، نئیسأین، نئیسأن

مثال: مۊ خؤنه هیسأم (=من خۊنه‌ام)

 

انواع فعل بودن در زبان گیلکی

 


فعل بودن در زبان گیلکی در حالات مختلف متفاوت است. در این پُست به این انواع می‌پردازیم.

 

✔️

بؤؤن»:
معنی: چیزی بودن
صرف ماضی: بؤ (=بود)
مثال: پئرِ حال خۊب بؤ (=حال پدر خۊب بۊد)
صرف مضارع: هیسه (=است)
مثال: اون داز هیسه (=اۊن داس است)

 

✔️

هیسأن»:
معنی: در جایی بودن برای جاندار
صرف ماضی: هیسابؤ (=بود)
مثال: پئر خؤنه هیسابؤ (=پدر خۊنه بۊد)

شرط۱: درجایی بۊدن » خؤنه

شرط۲: جاندار بۊدن » پئر

صرف مضارع: هیسئه (=است)
مثال: پیچه دیوارِ سر هیسئه (=گربه رو دیواره)

شرط۱: در جایی بۊدن » دیوارِ سر

شرط۲: جاندار بۊدن » پیچه

تؤضیح: وقتی شرط ۱ ؤ ۲ هر دو همزمان برقرار باشند، یعنی جانداری در جایی قرار گرفته باشد، باید از فعل هیسأن استفاده کرد.

 

✔️ نأبؤن»:
معنی: در جایی بودن برای غیر جاندار (اشیا)
صرف ماضی: نأبؤ (=بود)
مثال: ماشین فرۊشگا نأبؤ (=ماشین فرۊشگاه بۊد)

شرط۱: در جایی بۊدن » فرۊشگا

شرط۲: غیر جاندار بۊدن » ماشین

صرف مضارع: نئه (=است)
مثال: مداد میزِ سر نئه (=مداد رۊ میزه)

شرط۱: در جایی بۊدن » میزِ سر

شرط۲: شرط غیر جاندار بۊدن » مداد

تؤضیح: وقتی شرط ۱ ؤ ۲ هر دو همزمان برقرار باشند، یعنی اشیایی در جایی قرار گرفته باشد، باید از فعل نأبؤن استفاده کرد.

نکته: در بعضی از موارد در این حالت می‌توان از فعل کتن نیز استفاده کرد.

مثال: جنازه سردخؤنه مئن کته (=جنازه در سردخونه‌ است)

 

✔️ دؤبؤن»:
معنی: در چیزی یا جایی بودن/ چه جاندار چه غیر جاندار
صرف ماضی: دؤبؤ (=بود)
مثال: پئر خؤنه دؤبؤ (=پدر خۊنه بۊد)

شرط: در جایی بۊدن » خؤنه

صرف مضارع: دره (=است)
مثال: فلاکسِ مئن چایی دره (=تو فلاکس چایی هست)

شرط: در چیزی بۊدن » فلاکسِ مئن

 

✔️ وؤبؤن»:
معنی: بر روی چیزی بودن
صرف ماضی: وؤبؤ (=بود)
مثال: می دسء تیۊل وؤبؤ (=رو دستم گل بود)

شرط: بر روی چیزی بۊدن » دسِ سر

صرف مضارع: وره (=است)
مثال: دارِ سر پرتقال وره (=بر روی درخت پرتقال هست)

شرط: بر روی جایی بۊدن » دارِ سر

نکته: صرف مضارع این فعل در گویش‌های غربی وأجه است.

مثال: دارِ سر خۊج وأجه (=رو درخت خۊج هست)

 

✔️ فۊبؤن»:
معنی: در زیر چیزی بودن
صرف ماضی: فۊبؤ (=بود)
مثال: دارِ بۊن خۊج فۊبؤ (=زیر درخت خۊج بود)

شرط: در زیر چیزی بۊدن » دارِ بۊن

صرف مضارع: فره (=است)
مثال: دارِ بۊن پرتقال فره (=زیر درخت پرتقال هست)

نکته: صرف مضارع این فعل در گویش‌های غربی فۊجه است.

مثال: دارِ جیر خۊج فۊجه (=زیر درخت خۊج هست)

 


صرف فعل بؤؤن» به معنای بودن و مشتقات آن در زبان گیلکی:

 

✔️ بؤؤن (فارسی: بودن)

صرف ماضی فعل بؤؤن (بودم، بودی، بود، .):
لنگرۊد:
مثبت: بۊم (bum)، بی، بۊ، بیم، بین، بۊن
منفی: نۊبۊم، نبی، نۊبۊ، نبیم، نبین، نۊبۊن
کلاچای:
مثبت: بؤم (bom)، بی، بؤ، بیم، بین، بؤن
منفی: نؤبؤم، نبی، نؤبؤ، نبیم، نبین، نؤبؤن
رامسر:
مثبت: بام (bām)، بی، با، بیم، بین، بان
منفی: نؤبام، نبی، نؤبا، نبیم، نبین، نؤبان

مثال:

اۊن علی با (ف: او علی بود)

 

صرف مضارع فعل بؤؤن (هستم، هستی، هست، .):
لنگرۊد:
مثبت: ایسم (isəm)، ایسی، ایسه، ایسیم، ایسین، ایسن
منفی: نیئم، نیئی، نیه، نیئیم، نیئین، نیئنن
کلاچای:
مثبت: هیسم (hisəm)، هیسی، هیسه، هیسیم، هیسین، هیسن
منفی: نیئم، نیئی، نیه، نیئیم، نیئین، نیئنن
رامسر:
مثبت: هسم (həsəm)، هسی، هسه، هسیم، هسین، هسن
منفی: نیئم، نیئی، نیه، نیئیم، نیئین، نیئن

مثال:

اۊن علی هسه (=اون علیه)

 

✔️ دؤبؤن (فارسی: در چیزی یا جایی بودن)
صرف ماضی فعل دؤبؤن (بودم، بودی، بود، .):
لنگرۊد:
مثبت: دۊبۊم (dubum)، دبی، دۊبۊ، دبیم، دبین، دۊبۊن
منفی: دننه‌بۊم، دننه‌بی، دننه‌بۊ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بۊن
کلاچای:
مثبت: دؤبؤم (dobom)، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن
منفی: دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن
رامسر:
مثبت: دابام (dābām)، دبی، دابا، بیم، بین، دابان
منفی: دننه‌بام، دننه‌بی، دننه‌با، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بان

مثال:

فلاکسِ دل چایی دابا (=تو فلاکس چایی بود)

 

صرف مضارع فعل دؤبؤن (هستم، هستی، هست، .):
مثبت: درم (dərəm)، دری، دره، دریم، درین، درن
منفی: دننم (dənnəm)، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

مثال:

فلاکسِ دل چایی دره (=تو فلاکس چاییه)

 

✔️ وؤبؤن (فارسی: بر روی چیزی بودن)
صرف ماضی فعل وؤبؤن (فارسی: بود)
غرب گیلان: وابۊ/ وأجه‌بۊ
شرق گیلان: وؤبؤ/ وره‌بؤ

مثال:

دارِ سر خۊج وؤبؤ (=بر روی درخت خوج بود)

 

صرف مضارع فعل وؤبؤن (فارسی: هست):
غرب گیلان: وأجه‌ (منفی: وأنجه)
شرق گیلان: وره (منفی: وننه)

مثال:

دارِ سر خۊج وره (=بر روی درخت خوج هست)

 

✔️ فۊبؤن (فارسی: بر زیر چیزی بودن)
صرف ماضی فعل فۊبؤن (فارسی: بود)
غرب گیلان: فۊبۊ/ فۊجه‌بۊ
شرق گیلان: فۊبؤ/ فره‌بؤ

مثال:

دارِ‌ جیر خۊج فۊبۊ (=بر زیر درخت خوج بود)

 

صرف مضارع فعل فۊبؤن (فارسی: هست):
غرب: فۊجه‌ (منفی: فۊنجه)
شرق: فره (منفی: فننه)

مثال:

دارِ جیر خۊج فۊجه (=بر زیر درخت خوج هست)

 

خلاصه مطلب:

بؤؤن: چیزی بودن مانند خوب بودن

ماضی: بؤ

مضارع: هیسه

 

دؤبؤن: در چیزی یا جایی بودن مانند بودن لباسی در کمد

ماضی: دؤبؤ

مضارع: دره

 

وؤبؤن: بر روی چیزی بودن مانند بودن میوه‌ای بر سر درخت

ماضی: وؤبؤ

مضارع: وره (وأجه)

 

فۊبؤن: بر زیر چیزی بودن مانند بودن میوه‌ای بر زیر درخت

ماضی: فوبؤ

مضارع: فره (فۊجه)

 

نکته:

دؤبؤن، وؤبؤن ؤ فۊبؤن، درواقع از فعل بؤؤن مشتق شده‌اند و افعال پیشوندی هستند.

 

انواع فعل بودن در زبان گیلکی

صرف فعل بؤؤن به معنای شدن در زبان گیلکی


صرف فعل گیلکی فۊگۊتن»/ فارسی "بر روی چیزی ریختن"

گویش شرق گیلان؛ کلاچای

این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به صورت‌های فۊگۊدن، فۊکۊدن و فۊکۊردن نیز واگویه می‌شود.

 توجه: ۊ (u)

 ---------------------------------

صرف فعل:

¤ ماضی ساده (ریختم .) و ماضی استمراری (می ریختم .)

حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊتم  فۊگۊتی  فۊگۊت  فۊگۊتیم  فۊگۊتین  فۊگۊتن

 منفی : فۊنۊگۊتم  فۊنۊگۊتی  فۊنۊگۊت  فۊنۊگۊتیم  فۊنۊگۊتین  فۊنۊگۊتن

حالت گفتاری:

 مثبت : فۊتم  فۊتی فۊگۊت فۊتیم فۊتین فۊتن

 منفی : فۊنۊتم فۊنۊتی فۊنۊگۊت فۊنۊتیم فۊنۊتین فۊنۊتن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می ریختم .)

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊته دؤبؤم/  دبی/  دؤبؤ/  دبیم/  دبین/  دؤبؤن

 منفی : فۊگۊته دننه بؤم/  دننه بی/  دننه بؤ/  دننه بیم/  دننه بین/  دننه بؤن

 حالت گفتاری:

 مثبت : فۊته دؤبؤم/  دبی/  دؤبؤ/  دبیم/  دبین/  دؤبؤن

 منفی : فۊته دننه بؤم/  دننه بی/  دننه بؤ/  دننه بیم/  دننه بین/  دننه بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می ریختم .)

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊته نابؤم/  نابی/  نابؤ/  نابیم/  نابین/  نابؤن

 منفی : فۊگۊته ننابؤم/  ننابی/  ننابؤ/  ننابیم/  ننابین/  ننابؤن

 حالت گفتاری:

 مثبت : فۊته نابؤم/  نابی/  نابؤ/  نابیم/  نابین/  نابؤن

 منفی : فۊته ننابؤم/  ننابی/  ننابؤ/  ننابیم/  ننابین/  ننابؤن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (ریخته ام .)

 حالت نوشتاری

 مثبت : فۊگۊتأم  فۊگۊتأی  فۊگۊته  فۊگۊتأیم  فۊگۊتأین  فۊگۊتأن

 منفی : فۊنۊگۊتأم  فۊنۊگۊتأی  فۊنۊگۊته  فۊنۊگۊتأیم  فۊنۊگۊتأین  فۊنۊگۊتأن

 حالت گفتاری:

 مثبت : فۊتأم  فۊتأی  فۊته  فۊتأیم  فۊتأین  فۊتأن

 منفی : فۊنۊتأم  فۊنۊتأی  فۊنۊته  فۊنۊتأیم  فۊنۊتأین  فۊنۊتأن

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (ریخته بودم .)

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊته  بؤم /  بی  /  بؤ /  بیم /  بین /  بؤن

 منفی : فۊنۊگۊته  بؤم /  بی  /  بؤ /  بیم /  بین /  بؤن

 حالت گفتاری:

مثبت : فۊته  بؤم /  بی  /  بؤ /  بیم /  بین /  بؤن

 منفی : فۊنۊته  بؤم /  بی  /  بؤ /  بیم /  بین /  بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (ریخته باشم .)

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : فۊنۊگۊته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 حالت گفتاری:

 مثبت : فۊته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : فۊنۊته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 ---------------------------------

¤ ماضی نقلی مستمر ?

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊته دأرم/  دأری/  دأره/  دأریم/  دأرین/  دأرن

 منفی : فۊگۊته ندأرم/  ندأری/  ندأره/  ندأریم/  ندأرین/  ندأرن

 حالت گفتاری:

 مثبت : فۊته دأرم/  دأری/  دأره/  دأریم/  دأرین/  دأرن

 منفی : فۊته ندأرم/  ندأری/  ندأره/  ندأریم/  ندأرین/  ندأرن

 ---------------------------------

¤ ماضی ابعد ?

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊته دأشتم/ دأشتی/ دأشت/ دأشتیم/ دأشتین/ دأشتن

 منفی : فۊگۊته ندأشتم/ ندأشتی/ ندأشت/ ندأشتیم/ ندأشتین/ ندأشتن

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊته دأشتم/ دأشتی/ دأشت/ دأشتیم/ دأشتین/ دأشتن

 منفی : فۊته ندأشتم/ ندأشتی/ ندأشت/ ندأشتیم/ ندأشتین/ ندأشتن

 ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می ریزم .) و مضارع التزامی (بریزم .)

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊکۊنم  فۊکۊنی  فۊکۊنه  فۊکۊنیم  فۊکۊنین  فۊکۊنن

 منفی : فۊنۊکۊنم  فۊنۊکۊنی  فۊنۊکۊنه  فۊنۊکۊنیم  فۊنۊکۊنین  فۊنۊکۊنن

 حالت گفتاری:

 مثبت : فۊنم  فۊنی  فۊنه  فۊنیم  فۊنین  فۊنن

 منفی : فۊنۊنم  فۊنۊنی  فۊنۊنه  فۊنۊنیم  فۊنۊنین  فۊنۊنن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می ریزم .)

 A

 مثبت : فۊگۊته درم/  دری/  دره/  دریم/  درین/  درن

 منفی : فۊگۊته دننم/ دننی/ دننه/ دننیم/ دننین/ دننن

 B

 مثبت : فۊته درم/  دری/  دره/  دریم/  درین/  درن

 منفی : فۊته دننم/ دننی/ دننه/ دننیم/ دننین/ دننن

 ---------------------------------

¤ فعل امر :  فۊکۊن  (بریز)
¤ فعل نهی :  فۊنۊکۊن  (نریز)

 

¤ مثال :  پلا سر خۊرۊش فۊکۊن (=رو پلو خروش بریز)


صرف فعل

✔️ فۊبؤن (فارسی: زیر چیزی بودن/ به سمت پایین بودن)
صرف ماضی فعل فۊبؤن (فارسی: بود)
غرب گیلان: فۊبۊ/ فۊجه‌بۊ
شرق گیلان: فۊبؤ/ فره‌بؤ

مثال:

دارِ‌ بۊن خۊج فۊبؤ (=در زیر درخت خوج بود)

 

صرف مضارع فعل فۊبؤن (فارسی: هست):
غرب: فۊجه‌ (منفی: فۊنجه)
شرق: فره (منفی: فننه)

مثال:

دارِ جیر خۊج فۊجه (=در زیر درخت خوج هست)


صرف فعل

✔️ وؤبؤن (فارسی: بر روی چیزی بودن)
صرف ماضی فعل وؤبؤن (فارسی: بود)
غرب گیلان: وابۊ/ وأجه‌بۊ
شرق گیلان: وؤبؤ/ وره‌بؤ

مثال:

دارِ سر خۊج وؤبؤ (=بر روی درخت خوج بود)

 

صرف مضارع فعل وؤبؤن (فارسی: هست):
غرب گیلان: وأجه‌ (منفی: وأنجه)
شرق گیلان: وره (منفی: وننه)

مثال:

دارِ سر خۊج وره (=بر روی درخت خوج هست)


✔️  صرف فعل گیلکی دؤبؤن (فارسی: در چیزی یا در جایی بودن)

صرف ماضی فعل دؤبؤن (بودم، بودی، بود، .):
لنگرۊد:
مثبت: دۊبۊم (dubum)، دبی، دۊبۊ، دبیم، دبین، دۊبۊن
منفی: دننه‌بۊم، دننه‌بی، دننه‌بۊ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بۊن
کلاچای:
مثبت: دؤبؤم (dobom)، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن
منفی: دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن
رامسر:
مثبت: دابام (dābām)، دبی، دابا، بیم، بین، دابان
منفی: دننه‌بام، دننه‌بی، دننه‌با، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بان

مثال:

فلاکسِ دل چایی دابا (=تو فلاکس چایی بود)

 

صرف مضارع فعل دؤبؤن (هستم، هستی، هست، .):
مثبت: درم (dərəm)، دری، دره، دریم، درین، درن
منفی: دننم (dənnəm)، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

مثال:

فلاکسِ دل چایی دره (=تو فلاکس چاییه)


عامۊ جؤن
دۊتته برأر که پئر ٚ مال ٚ سر دعوا دأشتن ؤ هرته خؤره محق دؤنسن، سیفا تصمیم گیرن عامۊ جؤن ٚ ور بؤشۊن. عامۊ جؤن هرته ره یته امضا بزأ ؤ حقء هدأ اۊنء. دادگا مئن برأران واخۊوآبؤن عامۊ جؤن هر دۊتته ره امضا بزئه. هرته که بۊمأن عامۊ ور گله بؤگۊدن، عامۊ جؤن اۊنء بؤگۊت تی شی امضا اصله. قاضی عامۊء بخأس. عامۊ جؤن که هر دۊتته برأر ٚ ره اصل ٚ امضا بزأ بؤ، قاضیء بؤگۊت ای برأر حق دأره، اۊ یته برأر أنی بی‌حق نیه!

 

بؤگۊته‌کس: سۊدل


پیلا‌دل
یه چند صباحی بؤ چؤ دکته بؤ آقای وشمگیر ٚ همسئه وچه بۊنابۊنی یته مطلقهء بؤبۊرده، ولی هیچگا ای خبر نه تأیید بؤبؤ نه تکذیب. مردۊم همسئه وچهء که رسئن دیل ٚ گبء نزأن ؤ همسئه وچه أنی راس ٚ گبء نزأ. ایسه خیلی ساله که اۊ ماجرا جی گۊذرنه. همسئه وچه د اۊ محل ٚ جی بؤشه ؤ شهر ٚ مئن یته خؤنه بهئه. آقای وشمگیر گۊت: مردۊم زن بؤرن هیچ‌کسء نؤگۊنن. آمۊ یته تا جاده سر خأنیم بیشیم عالم ؤ آدم دؤنن.»

 

بؤگۊته‌کس: سهیل


 صرف فعل گیلکی هیسأن به معنای ایستادن (ماندن) در زبان گیلکی:

این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به صورت‌های ایسأن، هسأن و اشتن نیز واگویه می‌شود.

 

¤ ماضی ساده (ایستادم، ایستادی، .)

 مثبت : بئیسأم beysam، بئیسأی، بئیسأ، بئیسأیم، بئیسأین، بئیسأن

 منفی : نئیسأم neysam، نئیسأی، نئیسأ، نئیسأیم، نئیسأین، نئیسأن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (ایستاده [مونده]) » بئیسئه

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (ایستاده بودم [مانده بودم]، .)

 مثبت :  بئیسأ بؤم/  بی/ بؤ/  بیم/  بین/ بؤن

 منفی :  نئیسأ بؤم/  بی/ بؤ/  بیم/  بین/ بؤن

 

¤ ماضی تمنایی (می‌موندم، .)

 مثبت :  هیسأ نابؤم/  نابی/  نابؤ/  نابیم/  نابین/  نابؤن

 منفی1 :  هیسأ ننابؤم/  ننابی/  ننابؤ/  ننابیم/  ننابین/  ننابؤن 

 منفی2 : نئیسأ نابؤم/  نابی/  نابؤ/  نابیم/  نابین/  نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌موندم، .)

 مثبت : هیسأ دؤبؤم/  دبی/  دؤبؤ/  دبیم/  دبین/  دؤبؤن

 منفی : هیسأ دننه‌بؤم/  دننه‌بی/  دننه‌بؤ/  دننه‌بیم/  دننه‌بین/  دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌ایستم (می‌مونم)، .)

 مثبت : هیسنم hisenem، هیسنی، هیسنه، هیسنیم، هیسنین، هیسنن

 منفی : نئیسنم neysenem، نئیسنی، نئیسنه، نئیسنیم، نئیسنین، نئیسنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بایستم (بمونم)، .)

 مثبت : بئیسم، بئیسی، بئیسه، بئیسیم، بئیسین، بئیسن

 منفی : نئیسم، نئیسی، نئیسه، نئیسیم، نئیسین، نئیسن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌مونم، .)

 مثبت : هیسأ درم/  دری/  دره/  دریم/  درین/  درن

 منفی : هیسأ دننم/ دننی/ دننه/ دننیم/ دننین/ دننن

  ---------------------------------

¤ فعل امر  :  بئیس (بمون)
¤ فعل نهی :  نئیس (نمون)


این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به صورت‌های نهابؤن، هننابؤن و نیابان نیز واگویه می‌شود.

 

صرف ماضی فعل نأبؤن:

مثبت: نأبؤ (=بود)/ نأبؤن (=بودند)

منفی: نِنأبؤ (=نبود)/ ننأبؤن (=نبودند)

مثال: تی مۊبایل میزِ سر نأبؤ (=موبایلت رو میز بۊد)

 

صرف مضارع فعل نأبؤن:

مثبت: نئه (=هست)/ نأن (=هستند)

منفی: ننئه (=نیست)/ ننأن (=نیستند)

مثال: تی پیرهنان کؤمؤدِ مئن نأن (=پیرهنات تو کمدن)

 

انواع فعل بودن در زبان گیلکی

صرف فعل نأن به معنی گذاشتن (دراز کشیدن) 


این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به صورت‌های ایسأن و هسأن نیز واگویه می‌شود.

 

صرف ماضی فعل هیسأن:

مثبت: هیسأبؤم، هیسأبی، هیسأبؤ، هیسأبیم، هیسأبین، هیسأبؤن

منفی: نئیسأبؤم، نئیسأبی، نئیسأبؤ، نئیسأبیم، نئیسأبین، نئیسأبؤن

مثال: مۊ دیرۊ خؤنه هیسأبؤم (=من دیرۊز خۊنه بۊدم)

 

صرف مضارع فعل هیسأن:

مثبت: هیسأم، هیسأی، هیسئه، هیسأیم، هیسأین، هیسأن

منفی: نئیسأم، نئیسأی، نئیسئه، نئیسأیم، نئیسأین، نئیسأن

مثال: مۊ خؤنه هیسأم (=من خۊنه‌ام)

 

انواع فعل بودن در زبان گیلکی

صرف فعل هیسأن به معنای ایستادن (ماندن)


فعل بودن در زبان گیلکی در حالات مختلف، انواع متفاوتی دارد. در این پُست به این انواع می‌پردازیم.

 

✔️

بؤؤن»:
معنی: چیزی بودن
صرف ماضی: بؤ (=بود)
مثال: پئرِ حال خۊب بؤ (=حال پدر خۊب بۊد)
صرف مضارع: هیسه (=است)
مثال: اون داز هیسه (=اۊن داس است)

 

✔️

هیسأن»:
معنی: در جایی بودن برای جاندار
صرف ماضی: هیسابؤ (=بود)
مثال: پئر خؤنه هیسابؤ (=پدر خۊنه بۊد)

شرط۱: درجایی بۊدن » خؤنه

شرط۲: جاندار بۊدن » پئر

صرف مضارع: هیسئه (=است)
مثال: پیچه دیوارِ سر هیسئه (=گربه رو دیواره)

شرط۱: در جایی بۊدن » دیوارِ سر

شرط۲: جاندار بۊدن » پیچه

تؤضیح: وقتی شرط ۱ ؤ ۲ هر دو همزمان برقرار باشند، یعنی جانداری در جایی قرار گرفته باشد، از فعل هیسأن استفاده می‌شود.

 

✔️

نأبؤن»:
معنی: در جایی بودن برای غیر جاندار (اشیا)
صرف ماضی: نأبؤ (=بود)
مثال: ماشین فرۊشگا نأبؤ (=ماشین فرۊشگاه بۊد)

شرط۱: در جایی بۊدن » فرۊشگا

شرط۲: غیر جاندار بۊدن » ماشین

صرف مضارع: نئه (=است)
مثال: مداد میزِ سر نئه (=مداد رۊ میزه)

شرط۱: در جایی بۊدن » میزِ سر

شرط۲: شرط غیر جاندار بۊدن » مداد

تؤضیح: وقتی شرط ۱ ؤ ۲ هر دو همزمان برقرار باشند، یعنی اشیایی در جایی قرار گرفته باشد، از فعل نأبؤن استفاده می‌شود.

نکته: همچنین در این حالت می‌توان از فعل

کتن نیز کار کشید.

مثال: جنازه سردخؤنه مئن کته (=جنازه در سردخونه‌ است)

 

✔️

دؤبؤن»:
معنی: در چیزی یا جایی بودن/ چه برای جاندار، چه غیر جاندار
صرف ماضی: دؤبؤ (=بود)
مثال: پئر خؤنه دؤبؤ (=پدر خۊنه بۊد)

شرط: در جایی بۊدن » خؤنه

صرف مضارع: دره (=است)
مثال: فلاکسِ مئن چایی دره (=تو فلاکس چایی هست)

شرط: در چیزی بۊدن » فلاکسِ مئن

 

✔️

وؤبؤن»:
معنی: بر روی چیزی بودن
صرف ماضی: وؤبؤ (=بود)
مثال: می دسء تیۊل وؤبؤ (=رو دستم گل بود)

شرط: بر روی چیزی بۊدن » دسِ سر

صرف مضارع: وره (=است)
مثال: دارِ سر پرتقال وره (=بر روی درخت پرتقال هست)

شرط: بر روی جایی بۊدن » دارِ سر

نکته: صرف مضارع این فعل در گویش‌های غربی وأجه است.

مثال: دارِ سر خۊج وأجه (=رو درخت خۊج هست)

 

✔️

فۊبؤن»:
معنی: به سمت پایین بودن/ در زیر چیزی بودن
صرف ماضی: فۊبؤ (=بود)
مثال: دارِ بۊن خۊج فۊبؤ (=زیر درخت خۊج بود)

شرط: به سمت پایین بودن » دارِ بۊن

صرف مضارع: فره (=است)
مثال: دارِ بۊن پرتقال فره (=زیر درخت پرتقال هست)

نکته: صرف مضارع این فعل در گویش‌های غربی فۊجه است.

مثال: دارِ جیر خۊج فۊجه (=زیر درخت خۊج هست)

 

چکیده مطلب:

➖ بؤؤن: چیزی بودن مانند خوب بودن

➖ هیسأن: در جایی بودنِ موجود زنده‌ای مانند بودن گربه‌ای بر سر بام خانه یا بودن شخصی در مکانی

➖ نأبؤن: بر جایی بودنِ شی‌ بی‌جان مانند بودن کفشی در جاکفشی یا بودن کتابی در قفس

➖ دؤبؤن: در چیزی یا در جایی بودن چه برای جاندار و چه غیر جاندار مانند بودن شی‌ای در جایی یا بودن شخصی در مکانی

➖ وؤبؤن: بر روی چیزی بودن مانند بودن میوه‌ای بر سر درخت یا بودن کثیفی بر روی دست یا پیراهن

➖ فۊبؤن: به سمت پایین بودن مانند بودن میوه‌ای افتاده بر روی زمین

 

★ همانطور که مشاهده می‌کنید در نظر گرفتن جزئیات ریز برای‌ بیان فعل بودن در زبان گیلکی بسیار قابل توجه است. به اغراق نگفته‌ایم اگر بگوییم "

گیلکی زبان ظریفی است."


صرف فعل بؤؤن» به معنای بودن و مشتقات آن در زبان گیلکی:

 

✔️ بؤؤن (فارسی: بودن)

صرف ماضی فعل بؤؤن (بودم، بودی، بود، .):
لنگرۊد:
مثبت: بۊم (bum)، بی، بۊ، بیم، بین، بۊن
منفی: نۊبۊم، نبی، نۊبۊ، نبیم، نبین، نۊبۊن
کلاچای:
مثبت: بؤم (bom)، بی، بؤ، بیم، بین، بؤن
منفی: نؤبؤم، نبی، نؤبؤ، نبیم، نبین، نؤبؤن
رامسر:
مثبت: بام (bām)، بی، با، بیم، بین، بان
منفی: نؤبام، نبی، نؤبا، نبیم، نبین، نؤبان

مثال:

اۊن علی با (ف: او علی بود)

 

صرف مضارع فعل بؤؤن (هستم، هستی، هست، .):
لنگرۊد:
مثبت: ایسم (isəm)، ایسی، ایسه، ایسیم، ایسین، ایسن
منفی: نیئم، نیئی، نیه، نیئیم، نیئین، نیئنن
کلاچای:
مثبت: هیسم (hisəm)، هیسی، هیسه، هیسیم، هیسین، هیسن
منفی: نیئم، نیئی، نیه، نیئیم، نیئین، نیئنن
رامسر:
مثبت: هسم (həsəm)، هسی، هسه، هسیم، هسین، هسن
منفی: نیئم، نیئی، نیه، نیئیم، نیئین، نیئن

مثال:

اۊن علی هسه (=اون علیه)

 

نکته:

از این فعل سه فعل پیشوندی

دؤبؤن،

وؤبؤن و

فۊبؤن، وجود دارد:

 

انواع فعل بودن در زبان گیلکی

صرف فعل بؤؤن به معنای شدن در زبان گیلکی


مال سره

   طرحی از رمان مال سره​​​

مال سره، نام ترجمه‌ای است از کتاب Animal Farm نوشته‌ٔ George Orwell به زبان گیلکی. این رمان از نسخهٔ فارسی به گیلکی برگردانده شده و هنوز منتشر نشده‌است.

داستان مال سره و فضاسازی‌های آن - که در بسیاری از موارد گیلان ما را تداعی می‌کند - و همینطور علاقهٔ بی حصر و بند مترجم به زبان گیلکی، از دو عللی هستند که مترجم را بر این داشتند این رمان را به گیلکی ترجمه کند. زبان گیلکی گونه‌ها و گویش‌های متفاوتی دارد. گویش مورد استفاده در این رمان تأثیر گرفته از گویش مردم شرق گیلان و غرب مازندران است. 
 همچنین در انتهای رمان واژه‌نامه‌ی گیلکی به گیلکی لحاظ گردیده که در صورت عدم دانستن لغتی، خواننده می‌تواند بدان مراجعه کند. رعایت کامل دستور زبان گیلکی، حتی المقدور، استفاده از واژگان و اصطلاحات گیلکی، تا آنجا که ذهن یاری می‌کرد، و استفاده از رسم‌الخطی مناسب به‌طوری که خواندن آن برای خواننده راحت و روان باشد، از خصوصیات این ترجمه به شمار می‌رود که حاصل تلاش چند سالهٔ مترجم و همکاران باشد.

در تلاشیم این رمان را با مرتفع ساختن مشکلات چاپ منتشر کنیم. و اگر صادق باشیم، این امکان به‌زودی برای ما وجود ندارد.


کؤماچکؤر (۱۸۸۴)
بؤگۊته‌کس: آنتؤن چخؤو

 

یته افسر ٚ مرکه أچۊمه‌لف نامی، بازار ٚ دل ٚ را جی پالتؤ دۊش ئاگیتأر شؤ دؤبؤ. یته سرباز أنی وی گل دؤبؤ. هوا تأریک‌آگۊده بؤ. بازار ٚ دل دال پر نزأ. دیکانان باز بؤن منتها اۊ نزیکی یه دؤنه گدا أنی دیار نؤبؤ.
یک‌دریک گب ٚ صدا بۊمأ: مره گاز گیری، صحب بؤمۊرد! وچه‌گل، بگیرین اینء. قأیده نیه سک آدم ٚ دسء گاز بگیره! بگیرین!»
سک ٚ فنار فنار آسۊمان بؤشؤ بؤ. افسر ٚ مرکئه که اۊرا جی شؤ دؤبؤ، بپیراس ؤ بئدئه که هیمه انبار ٚ جی یته سک درگا بپرسه ؤ هؤپرکسه ؤ برمسأر ویریته دره! یته جلیقه دؤگۊده مرکه أنی وی دۊمبالسر دؤوس. مرکئه هۊته دؤو دؤبؤر یته واز بؤگۊد ؤ سک ٚ دۊتته لنگء بگیت ؤ زیمی سر بکت. سک هنده فنار فنار دکت ؤ اۊ مئنأ یته جره دنأ:
- محکم بدأر، ویل‌آنؤکۊن!
ای سر ؤ صدا جی مردۊم دشت‌أکتن. سر ٚ کۊلا چرخ‌أدأنی، جمعیت بخیاله که زیمی جی سر دربیأرده بی، هیمه انبار ٚ تک جمع‌آبؤن.
سرباز، افسر ٚ مرکه‌ٰکء بؤگۊت: جناب سروان چیته تۊ بگن مۊ بگنی وکته!»
افسر ٚ مرکه خۊ راء کج‌آگۊد ؤ جمعیت ٚ ره بۊمأ ؤ بئدئه که انبار ٚ دیم هۊ جلیقه دؤگۊده مرکه، خۊ راس ٚ دسء جؤر بگیته ؤ خۊ خۊنین ٚ دسء مردۊمء نشؤن دنه. وی قیافه جی خؤنده شأس که گۊنه:
- ایسه تی هیکلء چاکۊنم، دله سک!
افسر ٚ مرکئه، جلیقه دؤگۊده مرکهء که نام اۊنی خریؤکین بؤ ؤ اۊستاکار بؤ، بیشنأخت.
ای بی‌نظمی ؤ رۊسوایی مقصر، یته سیوید ٚ تۊلله بؤ یته دراز ٚ میتۊره همرأ که بیچاره ؤ وامؤنسأر زیمی سر جمعیت ٚ مئنأ نیشته بؤ ؤ اینی آسۊره دؤبؤ چۊشمان ٚ جی غم ؤ غصه وأرس. افسر ٚ مرکئه که خۊ پالتؤء جمعیت ٚ مئنأ فلاکن دأ، بؤپۊرسئه: چیچره ایندر جمع‌آبین؟ چی وکته؟ تۊ تی انگۊشت چی بؤبه؟ کی بؤ جره گۊد؟»
خریؤکین وأگیرأدأ: جناب سروان، مۊ ؤ میتری میتریچ هیسأبیم هیمه‌ٰنء جابجا دبیم که یک‌دریک ای رهابدأ سک بی‌جهت ؤ بی‌دلیل فۊخؤت ؤ می انگۊشتء گاز بگیت. بخشنی جناب سروان، آخر مۊ کارگر آدمم. ای انگۊشت ٚ جی پۊل درهوردم. وأن می انگۊشت ٚ تاوانء مره هدن. مۊ تا یه هفته می دسء تکؤم دأ مننم. آخر جناب سروان، ایجۊر د آمۊ نئدئه بیم یته جؤنور آدم ٚ کارء زار بؤکۊنه! أخر سکان بخأن آدمانء گاز بگیرن، بهتره که د آدم ای دۊنیا مئن زنده نئسابۊن.
- آهان، ایجۊر پس!
افسر ٚ مرکه یته سرفه بؤگۊد ؤ دیمء دچئه ؤ محکم ؤ جدی بؤگۊت: خا ایسه، سک کی شی هیسه؟ مۊ هندی راحت ایشانی خۊصۊر نۊگذرم. شمره نشؤن دنم سکء بی‌صحب کۊچه مئن رها دأن یعنی چی! د خأن ایجۊر کسان ٚ حسابء که قانۊنء نئدئن‌أگیرن، رسئن. ای رهابدأ سک ٚ بی‌غیرت ٚ صحبء یه‌جۊر مۊ جریمه بؤکۊنم که تا زنده هیسه وره یادآنؤشۊن.
ایمه سربازء بؤگۊت: یلدرین، هامۊج بئین ای سک کی شی هیسه ؤ صۊرت‌جلسه بؤکۊن! ای سکء وأن کۊشتن! هی ایسه! أسأ شاید أنی که هار بؤبۊ. شۊمۊ نؤگۊتین ای سک کی شی هیسه؟»
یته اۊ جمعیت ٚ مئنأ بؤگۊت: گمؤنم سرتیپ ژیگالف ٚ شی بؤبۊ.»
- سرتیپ ژیگالف؟ آهان!. یلدرین، می پالتؤء می شؤنه جی وگیر هوا گرم‌آگۊده!.
ایمه افسر ٚ مرکه، خریؤکینء بؤگۊت: دؤنی، یه‌چیء مۊ نفهمنم، نفهمنم چۊته ای سک تی دسء گاز بگیته؟ آخر اینی قد تی انگۊشتء نرسنه. آخر ای زبان‌بسته ؤ تۊ؟ چۊشم نۊخؤری، دۊتته نیه تی یته نیم‌تنه! گمؤن کۊنم تی انگۊشتء یه‌جا د زخمی بؤگۊده‌ٰی ؤ ایسه بنأی سک ٚ کۊل! ها چی بؤگۊتی؟ تۊ خیلی چاچۊلبازی! مۊ تره شنأسنم!»
- جناب سروان، بدأر مۊ تره بؤگؤم! این خأس خۊ رفیق ٚ خندانئن ٚ ره سک ٚ میتۊرهء سیگار ٚ همرأ بؤسۊجأنه. سک أنی خؤ ور نیه، بفهمس ؤ وی دسء گاز بگیت. سروان جناب، شۊمۊ خؤر خؤ خۊب دؤنین این چیته تۊر کردار دأره!
- دۊرؤ نؤگۊ، تی اۊ کۊر ٚ چۊمء تخته سر بنن! تۊ خؤ أسأ نئدی، چیچره دۊرؤ گۊنی؟ هپرا گب چره زنی؟ سروان جناب خؤر دؤنا هیسه ؤ فهمنه کی دۊرؤ گۊنه ؤ کی راسء گۊنه. اما أخر مۊ دۊرؤ گۊنم بدأر محکمه حؤکم بؤکۊنه. قانۊن ٚ دل بنویشته نئه قانۊن همه‌تان ٚ ره یه‌جۊر هیسه. ایمه نۊدؤنین بۊدؤنین می برأر، می آبرأر ژانداره.
ایمه سرباز که فکر ٚ بۊن‌آشؤ بؤ، بؤگۊت: نه، هرچی ویرم  یئنم ای سک نؤتۊنه سرتیپ ٚ شی بؤبۊ. سرتیپ ایجۊر سک ندأره. سرتیپ ٚ سکان همه‌تان تازی هیسن.»
- تۊ مطمئن هیسی؟
- آها، جناب سروان!
- خؤره دؤنسم! سرتیپ ٚ سکان همه‌تان گرؤن ؤ نجیب هیسن. اما ای وشنا سک که نه وی تنء گۊشت دره ؤ نأ وی جؤنء می، یه قرن أنی نیأرزنه. بۊنه مگر سرتیپ ایجۊر سک خۊ خؤنه مئن دبسه؟! اۊته چانؤکۊنین. خریؤکین، تۊ حق دأری. ای سک، تی دسء گاز بگیته ؤ تا تی حقء هنگیتی کۊتا نیه. وأن ایجۊر آدمانء ادب گۊدن.
هی لحظه مئن سرباز بؤگۊت: اما. شاید أنی سرتیپ ٚ شی بؤبۊ! البته این ٚ میتۊره سر که بنویشته ننئه. ولی مۊ هی چندگا پیش‌ئه سرتیپ ٚ خؤنه مئن یته سک بئدئم که دۊرۊسته هینء مؤنس.»

یته جمعیت ٚ مئن ٚ را بؤگۊت: ایمه‌چی، سرتیپ ٚ سکه.»
- خا پس! یلدرین، تی دس درد نؤکۊنه می پالتؤء توأد می دۊش ٚ سر. یته سرد ٚ وا می مئنء بگنس، بخیاله زمؤستان ٚ سرد ٚ هوا. بئین، سکء بؤبۊر سرتیپ ٚ خؤنه، بؤگۊ می خبری اینء بیاته ؤ شمره بخسأنئه. ایمه اۊن أجی خاهش بؤکۊن که نهله ای قیمتی سک درگا بیه. چۊن أخر بینا بؤبۊ که هر هیچی‌نداری خۊ سیگار ٚ فیتیلهء اینی وینیء بزنه که د سک نۊمؤنه. سک ٚ جنس لطیفه. اما تۊ گمج کلله، تی دسء جیر گیر! لازم نیه تی انگۊشتء ایجۊر نمایش بدی! معلۊمه خؤ خؤره مقصری.!
- سرتیپ ٚ شان ٚ پلاپۊچ بۊن‌درکه جی همأ دره، اۊن أجی بؤپۊرسین.
- اؤی پراخؤر! برأرجان، یه دئقه بیه ایجه! ای سکء بئین، شیمی سکه؟
- کی بؤگۊته أمی سکه! ایجۊر سک هرگس آمۊ خؤنه مئن دنبسنیم!
- افسر ٚ مرکه بؤگۊت: البته این د پۊرسئن نخأنه. معلۊمه خؤ سک یته رهابدأ سکه. یته گۊلله همرأ وأن حرۊم‌آگۊدن اینء.!
پراخؤر خۊ گب ٚ دۊمبالهء بگیت: سک أمی شی نیه، سرتیپ ٚ برأر ٚ شی هیسه که چند رۊجء أمی ور بۊمأن. سرتیپ تۊلله دۊس ندأره، منتها اینی برأر شکاری سک دۊس دأره.»
افسر ٚ مرکه خۊشحال بؤپۊرسئه: راسئه، سرتیپ ٚ برأر ولادمیر ایوانیچ بۊمأن! آی خۊدا، مۊ هیچ نۊدؤنسم! مهمؤنی ره بۊمأن؟»
- آها، مهمؤنی ره بۊمأن.
- حتما ایشانء یأسه واگۊده بؤ بۊمأن. مۊ هیچ خبر ندأشتم! پس ای سک ایشان ٚ شی هیسه؟ خیلی أن خۊب. سکء وگیر بؤبۊر. خۊجیر ٚ سکه. جنگی هیسه، جنگی تله‌ٰکانء مؤنه. ای مرکه انگۊشت أنی گاز بگیته. د وسه، چی بؤبه مگر ایجۊر پرکنی؟ گۊده گۊده گۊده. چۊشمانء نیا. آخ خۊدا بدأره.
سرتیپ ٚ پلاپۊچ، سکء دۊخؤند ؤ اۊیندر أجی دۊرآبؤن. جمعیت یه چند دئقه هۊته خریؤکین ٚ ره خندسن. افسر ٚ مرکه دیم دچئر خریؤکینء بؤگۊت: تی هیکلء چاکۊنم، بدأر می سر خلوت وکه فقط!» ایمه خۊ پالتؤء سینه بکشئه ؤ چرخ‌زنی ره بازار ٚ دل را دکت.


پایان.


قیمتی سک (۱۸۸۵)
بؤگۊته‌کس: آنتؤن چخؤو

 

یته کؤهنه سرباز ستوان دۊبؤو» نامی ؤ یته افسر کناپس» نامی، عرق‌فرۊشی مئن نیشته بؤن ؤ عرق خؤردن. دۊبؤو هۊته که میلکا» خۊ سکء کناپسء نشؤن دأ، گۊت:
-ای سک معرکه هیسه! اینی مۊسؤن سک دس چرخ نیأنه! این ٚ میتۊرهء بئین! هی میتۊره خؤره کلی أرزنه! کافی هیسه یته سک‌شناس می گیر دکه تا هی میتۊره وأسر دویست رۊبل دنه می دس! باور نؤکۊنی، نیه؟ گمؤن نؤکۊنم تی سر دربؤشۊن .
-می سر درشۊنه ولی آخر
-چره دقت نؤکۊنی! این یته معمۊلی سک نیه. سیتر هیسه! ایجۊر که این خۊ پا سر راسه هیسنه، هیچ سکی نئسنه! بۊیایی اینی حرف ندأره! دؤنی، وقتی کۊتکه بؤ اینˇ هئنˇ ره چندی پۊل هدأم؟ صد رۊبل! سک‌ئه خیلی خۊبه! میلکا! میلکا جؤن! بیه می ور بیه ایه می جؤن ٚ سک‌ئه
ایسه ایندر دۊبؤو میلکا' خۊ ور کشنه، سکˇ گۊشانء خۊش‌أدنه ؤ ایمه یه‌پاره دۊمبالترئه بۊرمه‌أکنه ؤ اینی چۊشمان ٚ جی آسۊره کلنه.
-می ما مۊسؤنˇ سک‌ئه، نترس. هرگس تره کسیء ندنم. می خۊجیر سک‌ئه! دؤنم که ترأنی مره دۊس دأری میلکا، نیه؟ بئینم مره دۊس دأری یا نه؟
اما یک‌دریک جره دنأ:
-ایسه بؤشۊ اۊوستر! تی اۊ کثیف ٚ بالء می کؤتء وأنسین! آها کناپس گۊته دؤبؤم صدؤپنجا رۊبل هی تۊلله وأسر هدأم! مرأنی دؤنی که مۊفتˇ پۊل کسیء ندنم. فقط حیف که شکار شؤن ٚ ره وقت ندأرم! می سک‌ئه حیف‌آبۊنه؛ اینی استعداد هدر شۊنه هین‌دؤنی خأنم وره بفرشم؛ کناپس بهین ؤ یه عۊمر می دۊعاگۊ بؤبۊ! خؤ أخر تی پۊل وس نیه، همهء نخأنه هدی پنجاه رۊبل هدی ؤ خیر بئین! راس‌وری مره غارت بؤکۊن!
کناپس آه ‌دؤبؤر آوج‌أدأ:
-نه جؤن أخر شیمی میلکا جؤن نر بی، شاید بهئه بی ولی
ستوان یته واغ‌آبؤ قیافه بگیت ؤ بؤگۊت:
-اختیار دأری! فرمانی میلکا نر نیه؟ تی حال خۊشه؟ چۊته نر نیه!؟ یعنی میلکا مئلی سکه؟ أی‌خاکه! تۊ خۊجیر جوانی ولی حیف هلأ نر ؤ مادهء دؤنسه مننی.
کناپس دلگیر بؤبؤ ؤ بؤگۊت:
-یه‌جۊر می همرأ گب نزن که عینˇ خۊدی مۊ تر-وچه ببی یا کۊر ایمه‌چی که این مئلی سکه.
-ترسنم الان بؤگی که مرن زنکه'م، نه مرکه! تۊ د کی هیسی، کناپس! تازه خۊبه که دانشگا بؤشؤ آدمی! نه أدأش، میلکا یته اصیل ؤ خؤش‌نژاد نرˇ سک هیسه! جنگ ٚ مئن هیچ سکی اینء پیشاشؤ مننه. ای شرایطˇ همرأ تۊ هنده گۊنی این نر نیه!
-بخشنی میخاییل ایوانویچ، تۊ مره یته ور فرض بؤگۊده دأری تی رفتار مره رنجأنه
-ایسه که ایجۊره، خۊصۊر بۊگذشتیم نخأنه بهینی! آدم مۊرغؤنه هنه تا یته مسألهء تره ولأجه؛ ترسنم چند دئقه د بؤگی که این، نه دۊم بلکه میلکا لنگ هیسه بۊگذریم أدأش مۊ خأسم لطفی تی وأسه بؤکۊنم. واخرامیف الکل!
سرپامۊج الکل بیأرد. وچه‌گل، خۊ پیاله‌ٰنء پۊرآگۊدن ؤ فکرء بۊن‌آشؤن. حدۊدا یه نیم‌ساعت تأم بزأن. ستوان هۊته که خۊ دیمء دچئه بؤ ؤ پیالهء نیا گۊد، گب دربۊمأ ؤ بؤگۊت:
-گیرم که ماده بؤبۊ، نه نر أزأ أزأ که ایواوده گب زنی! آخر اینˇ ماده بؤؤن که تره ویشتر فایده‌ئه! تره ره کۊتکه چینه. کۊتکه‌شانء هرتهء راحت تۊنی ۲۵ رۊبل بفرشی کیء که نوأسته‌بۊ بهینه؟! تازه نفهمنم که چیچره هندی نرˇ سکء خۊش وگیتی؟ مئلی سکان هیزار پا نر ٚ سکانء پیش درن هم قدرشناس‌تر هیسن، هم مهربؤن‌تر خؤ ایسه مادهء هندی بد دأری، تۊ ۲۵ رۊبل هدی .
-نه جؤن حتی یه‌قرن أنی پۊل ندنم اولا أسأ سک نخأنم، دوما پۊل ندأرم.
-ای گبء خأس هۊ اول‌گرش زان د! میلکا، ورس بؤشۊ اۊرا!
سرپامۊج اۊشان ٚ ره مۊرغؤنه-دیشکین بیأرد. وچه‌گل خؤردن‌أکتن ؤ بی اۊنکه گب بزنن، مۊرغؤنهء بۊخؤردن ؤ خۊ نؤنˇ همرأ کلیبیج ٚ سینهء پیته بکشئن. ستوان هۊته که خۊ مچهء تمیزآگۊد، بؤگۊت:
-کناپس، خۊجیر جوانی دۊس ندأرم دس‌خألی وگردی خؤنه دؤنی، هیچی تی جی هنگیرم؛ سکء هیته بؤبۊر!
کناپس آه دؤبؤر آوج‌أدأ:
-آخر کۊیه بؤبۊرم؟ جا ندأرم.
-خؤ ایسه که تره نوأنه چی شأنه گۊدن! مرده‌شۊر تره بؤبۊرد! ایسه که نخأنی خا نخأسه‌بۊ کۊیه شؤ دری؟ یه‌پاره د بنیش می ور.

کناپس کش ؤ قؤسی بؤگۊد، خۊ جا سرˇ جی ورسأ، خۊ کۊلاء وگیت ؤ دهن‌بلا کشان بؤگۊت:
-د وأن بؤشۊم، خداحافظ
-یه دئقهٰ بئس. مرن تی همرأ هنم.
لباس دؤگۊدن ؤ محله دکتن. یه‌ چند هلنگ تأم‌بزأر را بؤشؤن. ایمه ستوان گب دربۊمأ ؤ بؤگۊت:
-بئینم کسیء شنأسنی که شأسه‌بۊ سکء وره هدأن؟ هۊجۊر که بئدی، میلکا هم اصیله، هم خۊش‌نژاد ولی قطعا می وأسه بکار نیأنه.
-نه جؤن کسیء نشنأسنم می آشنا کمیه دؤبؤ ای شهرˇ مئن؟
وچه‌گل اۊ بۊجؤر تا کناپسˇ خؤنه برˇ سر تأم بزأن. فقط اۊ زمت که کناپس، ستوانˇ دسء فشلد ؤ خؤنه درء واگۊد، دۊبؤو یته سرفه بؤگۊد ؤ نااۊمید بؤگۊت:
-راسئه دؤنی که ایجه سلاخان سک قبۊل کۊنن یا نه؟
-قاعدتا وأن قبۊل بؤکۊنن البته مطمئن نیئم.
-فرده هدنم اینء واخرامیفˇ دس که بؤبۊره کۊشتن‌گا. جهندم! بدأر این ٚ گؤلیء وزرأنن یته نفرت‌انگیز حیوان هیسه! خیلی نفرت‌انگیز! ایمه، خؤنهء کثیف کۊنه؛ دیرۊ أنی هرچی یخچالˇ دل گۊشت دؤبؤ، بۊخؤرد هنده رسلأ أخر این ٚ نژاد خۊب بی، شأس یه‌کاری گۊدن، ولی أسأ معلۊم نیه کی بچئره. خۊک ؤ سک ٚ کس بۊخؤرده هیسه. خؤ، شؤو خؤش!
کناپس أنی آوج‌أدأ:
-شؤو خؤش!
خؤنه در محکم دبسته بؤبؤ ؤ ستوان تنها بۊمؤنس.

 

پایان.


ساده‌دیل وچه
یته ساده‌دیل وچه که خۊجیری اینی سر مچه جی وأرس، خۊ ایجباری دؤران ٚ مئن جمعی مئن گیر دکته بؤ که میزان بسته به شرایط دگردس! یه رۊزان که ساده‌دیل وچه نیاز دأشت خؤنه بؤشۊن چۊن اینی اقامت هلأ پۊرآنؤبؤ بؤ، اینء مرخصی ندأن ؤ جمع بؤگۊتن ایندر مرخصی شؤؤن اقامتی هیسه. هرکی وی اقامت ویشتر بؤبۊن، هۊن شۊنه. رۊزان بؤشؤ ؤ بؤشؤ ؤ ساده‌دیل وچه اقامت پۊرآبؤ. اۊ رۊز جمع که نیاز دأشت مرخصی بؤشۊن، ساده‌دیل وچهء بؤگۊتن ایندر مرخصی شؤؤن رفاقتی هیسه. هرکی نیاز دأشته ‌بۊن شۊنه. ساده‌دیل وچه که جمع ٚ جی رۊ وگردأنئه بؤ، اۊ به‌بر هرگا که یته جمعء دئه گۊت: آدمان أندی بدذات بؤن که اۊشانء هۊ اول ٚ سر بهشت ٚ جی بیرۊن‌آگۊدن.»


عامۊ جان
دۊتته برأر که پئر ٚ مال ٚ سر دعوا دأشتن ؤ هرته خؤره محق دؤنسن، سیفا تصمیم گیرن عامۊ جان ٚ ور بؤشۊن. عامۊ جان هرته ره یته امضا بزأ ؤ حقء هدأ اۊنء. دادگا مئن برأران واخۊوآبؤن عامۊ جان هر دۊتته ره امضا بزئه. هرته که بۊمأن عامۊ ور گله بؤگۊدن، عامۊ جان اۊنء بؤگۊت امضا تی شی اصله. قاضی عامۊء بخأس. عامۊ جان که هر دۊتته برأر ٚ ره اصل ٚ امضا بزأ بؤ، قاضیء بؤگۊت ای برأر حق دأره، اۊ یته برأر أنی بی‌حق نیه!

 


پیلا‌دل
یه چند صباحی بؤ چؤ دکته بؤ آقای وشمگیر ٚ همسئه وچه بۊنابۊنی یته مطلقهء بؤبۊرده، ولی هیچگا ای خبر نه تأیید بؤبؤ نه تکذیب. مردۊم همسئه وچهء که رسئن دیل ٚ گبء نزأن ؤ همسئه وچه أنی راس ٚ گبء نزأ. ایسه خیلی ساله که اۊ ماجرا جی گۊذرنه. همسئه وچه د اۊ محل ٚ جی بؤشه ؤ شهر ٚ مئن یته خؤنه بهئه. آقای وشمگیر گۊت: مردۊم زن بؤرن هیچ‌کسء نؤگۊنن. آمۊ یته تا جاده سر خأنیم بیشیم عالم ؤ آدم دؤنن.»

 


دۊتته نامه (۱۸۸۴)
بؤگۊته‌کس: آنتؤن چخؤو


یکۊمی نامه

مۊضۊع: جدی
مهربان عامۊ جان، آنیسیم پترؤویچ!
دأبیسؤن شیمی همشهری بۊمأبؤ می ورجه. وی گبان ٚ جی مۊ واخۊوآبؤم که شیمی همسئه، یعنی آقاى مۊرداچویچ، اخیراً خاریجˇ جی وگردسئه. واغ ‌آبؤم، چؤن که دئسالان بیشتؤوسه بؤم بخیاله ایشۊن خۊ خانواده همرأ قصد دأشتن همیشکˇ وأسر بؤشۊن خاریج!
 مهربان عامۊ جان، حتی أخر شیمی برأرزهء یه‌مینه أنی دۊس دأرین لطفا آقاى مۊرداچویچˇ دئن بیشین ؤ مره وی لاکۊ ماچنکا» حال ؤ احوال ٚ جی واخۊوآکۊنین. اجازه خأنم می یته رازء شمره ره واگؤم. خألی شمره هیسه که تۊنم اعتماد بؤکۊنم. مۊ ماچنکاء دۊس دأرم. خیلی خیلی وره دۊس دأرم، حتی خۊ جؤن ٚ جی ویشتر وی خاطرء خأنم! حتی شیش سال جۊدایی یه‌پاره وی خاطرء می وأسر کم‌آنؤگۊده. خاهش کۊنم مره وی اؤضاع ؤ احوال ٚ جی واخۊوآکۊنین. بنویسین چی وضعی مئن وره بئدین؛ آیا مره یادآنؤگۊده ؤ هلأ مره دئبارˇ مۊسؤن دۊس دأره؟ آیا اشکالی نئینین مۊ وی همرأ مکاتبهء سرأگیرم؟ وی رۊج ؤ رۊجیارˇ جی بقایده سر دربیأرین ؤ یته نامه مئن یته جامع آوج مره هدین.

وره بؤگین که مۊ د اۊ خۊجیر ٚ دانشجۊ ؤ دئوختˇ بی‌نوا نیئم. ایسه د مۊ دادگؤستری وکیلˇ پایه یک هیسم، اداری سابقه دأرم ؤ پۊلدار وکته‌ٰم خۊلاصه اینکه خألی اۊن هیسه که تۊنه می خۊشبختیء دۊرۊس‌آکۊنه خألی اۊن!
 شیمی آوج ٚ رفاق ٚ مئن، شیمی دسسانء خۊش‌أدنم
"شیمی برأرزه، ولادمیر گرچنو"

 

دومی نامه

مۊضۊع: جامع آوج
برأرزه جان، خۊجیر ولادمیر!
 هۊ رۊج ٚ فردهٰ‌یی که تی نامه می دس برسئه، بؤشؤم آقاى مۊرداچویچˇ ورجه. چی خۊجیری مرکه بؤ! هرچند این چند سالئه مئن پیر ؤ مۊ سیفید بؤبؤ بؤ، ولی مره که وی دئباری رخاو بؤم، هلأ یادآنؤگۊده بؤ. اۊ وخت که وی خؤنه ور برسئم، مره کشه‌أگیت ؤ یه‌پاره می دیمء بپیرأس، ایمه جیر بگیته صدا همرأ بؤگۊت: شرمنده، حضرت عالیء بجا نیأرم!» اما تا خۊ نامء بیأردم، هنده مره کشه‌أگیت ؤ بؤگۊت: ایسه مره یاد بۊمأ!» چی خۊجیری مرکه! مشرۊب بیأردن ؤ یته مزه‌ أنی اۊنˇ ور. ایمه یه چند ساعت ورقˇ همرأ خۊ سرء گرم بؤگۊدیم. آقاى مۊرداچویچ، گب‌پچ ؤ بذله‌گۊ هیسه ؤ می وأسه خاریجˇ ممالک ٚ خبری گب بزأ ؤ خۊ گب‌پچی همرأ آلمانˇ رسم ؤ رسۊماتˇ جی، کُلی مره خنده بدأ. ولی گۊت که آلمانی‌ئن، علۊمی زمینه مئن پیشرفت بؤگۊده‌ٰن. ایمه، یته عکس أنی مره نشؤن بدأ که ایتالیا مئن وگردˇ سر بهئه بؤ: یته زنکه تاتایی، ایواوده ؤ ناشایس ٚ لباسˇ همرأ.

 ماچنکاء أنی بئدئم. یته نیمرنگ ٚ تۊمان‌پیرأن دؤگۊده بؤ ؤ یه زبیل جواهرات خؤر' درگئنته دأشت. تره یادآنؤگۊده بؤ ؤ حتى وختی که تی جی ؤ تی حال ؤ رۊج ٚ جی خبر گیته دؤبؤ، وی چۊشمانˇ دل آسۊره دکت. تی نامه رفاق هیسئه ؤ اۊ حس ؤ حالیء که اۊنء دأری ؤ هیجۊر اینکه وره یاد دبی جی تشکر بؤگۊد. بنویشته بی که اداری سابقه دأری، پۊل أنی دأری! تی پۊلانء جانˇ قۊربان هچی خرج نؤکۊن ؤ یته خۊجیر ٚ رفتار بدأر ؤ اسراف نؤکۊن. مرأنی جوانی سر، لذتˇ ره افراط گۊدم اما خألی یته کۊل ٚ وخت ٚ ره ؤ اۊن أنی خۊ خویشتن‌داری همرأ؛ این ٚ همرأ هنده أنی خۊ افراطی کاران ٚ جی پشیمانم. ناجه دأرم همیشک تی جؤن ساغ ببۊن ؤ تی سر سلامت.
"تی خیرخا عامۊ، آنیسیم گرچنو"

 بعدالتحریر: تی نامه هرچند تا یه أندا مبهم ؤ نامفهۊم بؤ، اما روان ؤ دلچسب هیسه. اۊنء همسئه‌ٰن ٚ همهء نشؤن بدأم. هر کی که تی نامهء بۊخؤنده بؤگۊته تۊ یته شعرگۊ هیسی. حتی والؤدیا اۊن ٚ جی یته رۊنوشت تهیه بؤگۊده تا اۊنء چاپˇ ره رۊمه‌ٰنˇ ره بخسأنه. ماچنکا ؤ آلمانی اۊرماخر أنی، یعنی هۊنی که پارسال ماچنکا همرأ ازدواج بؤگۊد، تی نامهء بئدئن ؤ آلمانی اۊرماخر خؤندنˇ پسی اۊن ٚ جی یه کۊلبار تعریف بؤگۊده. ایسه د تی نامهء همه کسء نشؤن دنم ؤ اۊشانˇ ره خؤنم. یادآنؤکۊنی هنده أنی نامه بنویسی. تازه، خاویاری که آقاى مۊرداچویچˇ خؤنه مئن بۊخؤردیم خیلی خۊشمزه بؤ.


پایان.


 صرف فعل گیلکی مۊتن/ فارسی گشتن

این فعل در گۊیش‌های دیگر زبان گیلکی به شکل‌های مِتِن و مِختِن نیز وجۊد دارد.

ۊ (u)

ؤ (o)

 

¤ ماضی ساده (گشتم، گشتی، گشت، .)

 مثبت : بؤمۊتم، بؤمۊتی، بؤمۊت، بؤمۊتیم، بؤمۊتین، بؤمۊتن /bomutən/

 منفی : نؤمۊتم، نؤمۊتی، نؤمۊت، نؤمۊتیم، نؤمۊتین، نؤمۊتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (گشته‌ام، گشته‌ای، گشته، .):

مثبت : بؤمۊتهٰ‌م، بؤمۊتهٰ‌ی، بؤمۊته، بؤمۊتهٰ‌یم، بؤمۊتهٰ‌ین، بؤمۊتهٰ‌ن /bomutan/

 منفی : نؤمۊتهٰ‌م، نؤمۊتهٰ‌ی، نؤمۊته، نؤمۊتهٰ‌یم، نؤمۊتهٰ‌ین، نؤمۊتهٰ‌ن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی بعید (قبلتر گشته‌ام، قبلتر گشته‌ای، .):

مثبت : بؤمۊته دأرم/ دأری/ دأره/ دأریم، دأرین/ دأرن

 منفی : بؤمۊته ندأرم/ ندأری/ ندأره/ ندأریم، ندأرین/ ندأرن

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (گشته بودم، گشته بودی، .)

 مثبت : بؤمۊته‌بؤم،  بؤمۊته‌بی، بؤمۊته‌بؤ، بؤمۊته‌بیم، بؤمۊته‌بین، بؤمۊته‌بؤن

 منفی :  نؤمۊته‌بؤم،  نؤمۊته‌بی، نؤمۊته‌بؤ، نؤمۊته‌بیم، نؤمۊته‌بین، نؤمۊته‌بؤن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی ابعد (قبلتر گشته‌ بودم، .):

مثبت : بؤمۊته دأشتم/ دأشتی/ دأشت/ دأشتیم، دأشتین/ دأشتن

 منفی : بؤمۊته ندأشتم/ ندأشتی/ ندأشت/ ندأشتیم، ندأشتین/ ندأشتن

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (گشته باشم .)

مثبت : بؤمۊته‌بۊم،  بؤمۊته‌بی، بؤمۊته‌بۊ، بؤمۊته‌بیم، بؤمۊته‌بین، بؤمۊته‌بۊن

 منفی :  نؤمۊته‌بۊم،  نؤمۊته‌بی، نؤمۊته‌بۊ، نؤمۊته‌بیم، نؤمۊته‌بین، نؤمۊته‌بۊن

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌گشتم، .)

 مثبت : مۊتم، مۊتی، مۊت، مۊتیم، مۊتین، مۊتن

 منفی : نؤمۊتم، نؤمۊتی، نؤمۊت، نؤمۊتیم، نؤمۊتین، نؤمۊتن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌گشتم، .)

 مثبت : مۊته‌نأبؤم، مۊته‌نأبی، مۊته‌نأبؤ، مۊته نأبیم، مۊته‌نأبین، مۊته‌نأبؤن

 منفی1 :  مۊته ننابؤم/ ننابی/ ننابؤ/ ننابیم/ ننابین/  ننابؤن 

 منفی2 : نؤمۊته نابؤم/ نابی/ نابؤ/ نابیم/ نابین/ نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌گشتم، .)

 مثبت :  مۊته دؤبؤم/ دبی/ دؤبؤ/ دبیم/ دبین/ دؤبؤن

 منفی :  مۊته دننه‌بؤم/ دننه‌بی/ دننه‌بؤ/ دننه‌بیم/ دننه‌بین/ دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌گردم، .)

 مثبت : مۊته درم/  دری/  دره/  دریم/  درین/  درن

 منفی : مۊته دننم/ دننی/ دننه/ دننیم/ دننین/ دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌گردم، .)

 مثبت : مۊجنم، مۊجنی، مۊجنه، مۊجنیم، مۊجنین، مۊجنن /mujənən/

 منفی : نؤمۊجنم، نؤمۊجنی، نؤمۊجنه، نؤمۊجنیم، نؤمۊجین، نؤمۊجنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بگردم، .)

 مثبت : بؤمۊجم، بؤمۊجی، بؤمۊجه، بؤمۊجیم، بؤمۊجین، بؤمۊجن

 منفی : نؤمۊجم، نؤمۊجی، نؤمۊجه، نؤمۊجیم، نؤمۊجین، نؤمۊجن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  :  بؤمۊج (=بگرد)
¤ فعل نهی :  نؤمۊج (=نگرد)


صرف فعل گیلکی ترسئن/ فارسی ترسیدن

 

¤ ماضی ساده (ترسیدم، ترسیدی، ترسید، .)

 مثبت : بترسئم، بترسئی، بترسئه، بترسئیم، بترسئین، بترسئن

 منفی : نترسئم، نترسئی، نترسئه، نترسئیم، نترسئین، نترسئن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (ترسیده) » بترسئه

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (ترسیده بودم، .)

 مثبت : بترسئه‌بؤم، بترسئه‌بی، بترسئه‌بؤ، بترسئه‌بیم، بترسئه‌بین، بترسئه‌بؤن

 منفی : نترسئه بؤم، بی، بؤ، بیم، بین، بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (ترسیده باشم .)

 مثبت : بترسئه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نترسئه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌ترسیدم، .)

 مثبت : ترسئم، ترسئی، ترسئه، ترسئیم، ترسئین، ترسئن

 منفی : نترسئم، نترسئی، نترسئه، نترسئیم، نترسئین، نترسئن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌ترسم، .)

 مثبت : ترسنم، ترسنی، ترسنه، ترسنیم، ترسنین، ترسنن

 منفی : نترسنم، نترسنی، نترسنه، نترسنیم، نترسنین، نترسنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بترسم، .)

 مثبت : بترسم، بترسی، بترسه، بترسیم، بترسین، بترسن

 منفی : نترسم، نترسی، نترسه، نترسیم، نترسین، نترسن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بترس
¤ فعل نهی : نترس


 صرف فعل گیلکی نیشتن/ فارسی نشستن

 

¤ ماضی ساده (نشستم، نشستی، نشست، .)

 مثبت : بنیشتم، بنیشتی، بنیشت، بنیشتیم، بنیشتین، بنیشتن /bənishtən/

 منفی : ننیشتم، ننیشتی، ننیشت، ننیشتیم، ننیشتین، ننیشتن /nənishtən/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (نشسته‌ام، نشسته‌ای، نشسته، ) 

مثبت : بنیشتهٰ‌م، بنیشتهٰ‌ی، بنیشته، بنیشتهٰ‌یم، بنیشتهٰ‌ین، بنیشتهٰ‌ن /bənishtan/

 منفی : ننیشته‌ٰم، ننیشتهٰ‌ی، ننیشته، ننیشتهٰ‌یم، ننیشتهٰ‌ین، ننیشتهٰ‌ن /nənishtan/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (نشسته بودم، .)

 مثبت : بنیشته‌بؤم، بنیشته‌بی، بنیشته‌بؤ، بنیشته‌بیم، بنیشته‌بین، بنیشته‌بؤن

 منفی :  ننیشته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (نشسته باشم .)

 مثبت : بنیشته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : ننیشته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌نشستم .)

 مثبت : نیشتم، نیشتی، نیشت، نیشتیم، نیشتین، نیشتن /nishtən/

 منفی : ننیشتم، ننیشتی، ننیشت، ننیشتیم، ننیشتین، ننیشتن /nənishtən/

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌نشستم، .)

 مثبت : نیشته نابؤم/  نابی/  نابؤ/  نابیم/  نابین/  نابؤن

 منفی1 : نیشته ننابؤم/  ننابی/  ننابؤ/  ننابیم/  ننابین/  ننابؤن 

 منفی2 : ننیشته نابؤم/  نابی/  نابؤ/  نابیم/  نابین/  نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌نشستم، .)

 مثبت : نیشته دؤبؤم/  دبی/  دؤبؤ/  دبیم/  دبین/  دؤبؤن

 منفی : نیشته دننه‌بؤم/  دننه‌بی/  دننه‌بؤ/  دننه‌بیم/  دننه‌بین/  دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌نشینم، .)

 مثبت : نیشته‌ درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : نیشته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌نشینم، .)

 مثبت : نیشینم، نیشینی، نیشینه، نیشینیم، نیشینین، نیشینن

 منفی : ننیشینم، ننیشینی، ننیشینه، ننیشینیم، ننیشینین، ننیشینن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بنشینم، .)

 مثبت : بنیشم، بنیشی، بنیشه، بنیشیم، بنیشین، بنیشن

 منفی : ننیشم، ننیشی، ننیشه، ننیشیم، ننیشن، ننیشن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  :  بنیش (=بنشین)
¤ فعل نهی :  ننیشن (ننشین)


 صرف فعل گیلکی کلسن/ فارسی ریختن

 

¤ ماضی ساده (ریخت) » بکلس /bəkələs/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (ریخته) » بکلسه /bəkələse/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی بعید (ریخته بود) » بکلسه بؤ /bəkələse bo/

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌ریخت) » کلس /kələs/

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌ریخت) » کلسه نأبؤ /kələsə nabo/

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشت می‌ریخت) » کلسه دؤبؤ /kələsə dobo/

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره می‌ریزه) » کلسه دره /kələsə dərə/

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌ریزه) » کلنه /kələnə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بریزه) » بکله /bəkələ/


 صرف فعل گیلکی فگنسن/ فارسی حمله گردن

 

¤ ماضی ساده (حمله کردم، .)

 مثبت : فگنسم /fəgənəsəm/، فگنسی، فگنس، فگنسیم، فگنسین، فگنسن

 منفی : فنگنسم /fənəgənəsəm/، فنگنسی، فنگنس، فنگنسیم، فنگنسین، فنگنسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (حمله کرده) » فگنسه /fəgənəse/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (حمله کرده بودم، .)

ؤ (o)

 مثبت : فگنسه‌بؤم، فگنسه‌بی، فگنسه‌بؤ، فگنسه‌بیم، فگنسه‌بین، فگنسه‌بؤن

 منفی : فنگنسه‌بؤم، فنگنسه‌بی، فنگنسه‌بؤ، فنگنسه‌بیم، فنگمسه‌بین، فنگنسه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (حمله کرده باشم .)

ۊ (u)

 مثبت : فگنسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : فنگنسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (حمله می‌گردم، .)

 مثبت : فگنسه نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : فگنسه ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : فنگنسه نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم حمله می‌کردم، .)

 مثبت : فگنسه دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : فگنسه دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم حمله می‌کنم، .)

 مثبت : فگنسه درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : فگنسه دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری و التزامی (حمله می‌کنم، .)

 مثبت : فگنم /fəgənəm/، فگنی، فگنه، فگنیم، فگنین، فگنن

 منفی : فنگنم، فنگنی، فنگنه، فنگنیم، فنگنین، فنگنن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : فگن (=حمله کن)
¤ فعل نهی : فگن (=حمله نکن)


صرف فعل گیلکی دؤمۊتن/ فارسی لقد کردن

ۊ (u)/ ؤ (o)

 

¤ ماضی ساده (لقد کردم، .)

 مثبت : دؤمۊتم، دؤمۊتی، دؤمۊت، دؤمۊتیم، دؤمۊتین، دؤمۊتن 

 منفی : دؤنؤمۊتم، دؤنؤمۊتی، دؤنؤمۊت، دؤنؤمۊتیم، دؤنؤمۊتین، دؤنؤمۊتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (لقد کرده‌) » دؤمۊته

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (لقد کرده بودم، .)

ؤ (u)

 مثبت : دؤمۊته‌بؤم،  دؤمۊته‌بی، دؤمۊته‌بؤ، دؤمۊته‌بیم، دؤمۊته‌بین، دؤمۊته‌بؤن

 منفی :  دؤنؤمۊته‌بؤم،  دؤنؤمۊته‌بی، دؤنؤمۊته‌بؤ، دؤنؤمۊته‌بیم، دؤنؤمۊته‌بین، دؤنؤمۊته‌بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (لقد کرده باشم .)

ۊ (u)

 مثبت : دؤمۊته‌بۊم،  دؤمۊته‌بی، دؤمۊته‌بۊ، دؤمۊته‌بیم، دؤمۊته‌بین، دؤمۊته‌بۊن

 منفی :  دؤنؤمۊته‌بۊم،  دؤنؤمۊته‌بی، دؤنؤمۊته‌بۊ، دؤنؤمۊته‌بیم، دؤنؤمۊته‌بین، دؤنؤمۊته‌بۊن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (لقد می‌کردم، .)

 مثبت : دؤمۊته‌نأبؤم، دؤمۊته‌نأبی، دؤمۊته‌نأبؤ، دؤمۊته نأبیم، دؤمۊته‌نأبین، دؤمۊته‌نأبؤن

 منفی1 :  دؤمۊته ننابؤم/ ننابی/ ننابؤ/ ننابیم/ ننابین/  ننابؤن 

 منفی2 : دؤنؤمۊته نابؤم/ نابی/ نابؤ/ نابیم/ نابین/ نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم لقد می‌کردم، .)

 مثبت :  دؤمۊته دؤبؤم/ دبی/ دؤبؤ/ دبیم/ دبین/ دؤبؤن

 منفی :  دؤمۊته دننه‌بؤم/ دننه‌بی/ دننه‌بؤ/ دننه‌بیم/ دننه‌بین/ دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم لقد می‌کنم، .)

 مثبت : دؤمۊته درم/  دری/  دره/  دریم/  درین/  درن

 منفی : دؤمۊته دننم/ دننی/ دننه/ دننیم/ دننین/ دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (لقد می‌کنم، .)

 مثبت : دؤمۊجنم، دؤمۊجنی، دؤمۊجنه، دؤمۊجنیم، دؤمۊجنین، دؤمۊجنن 

 منفی : دؤنؤمۊجنم، دؤنؤمۊجنی، دؤنؤمۊجنه، دؤنؤمۊجنیم، دؤنؤمۊجین، دؤنؤمۊجنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (لقد کنم، .)

 مثبت : دؤمۊجم، دؤمۊجی، دؤمۊجه، دؤمۊجیم، دؤمۊجین، دؤمۊجن

 منفی : دؤنؤمۊجم، دؤنؤمۊجی، دؤنؤمۊجه، دؤنؤمۊجیم، دؤنؤمۊجین، دؤنؤمۊجن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  :  دؤمۊج (=لقد کن)
¤ فعل نهی :  دؤنؤمۊج (=لقد نکن)


صرف فعل گیلکی ویرۋتن/ فارسی گریختن

ۋ (ü)، ۊ (u)، ؤ (o)

 

¤ ماضی ساده (گریختم، گریختی، گریخت، .)

 مثبت : ویرۋتم، ویرۋتی، ویرۋت، ویرۋتیم، ویرتین، ویرۋتن 

 منفی : وینۋرۋتم، وینۋرۋتی، وینۋرۋت، وینۋرۋتیم، وینۋرۋتین، وینۋرۋتن 

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (گریخته) » ویرۋته

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (گریخته بودم، .)

 مثبت : ویرۋته‌ بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

 منفی : وینۋرۋته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌گریختم، .)

 مثبت : ویرۋته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : ویرۋته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌گریزم، .)

 مثبت : ویرۋته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : ویرۋته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌گریزم، .)

 مثبت : ویرۋجِنِم، ویرۋجنی، ویرۋجنه، ویرۋجنیم،  ویرۋجنین، ویرۋجمنن 

منفی: وینۋرۋجنم، وینۋرۋجنی، وینۋرۋجنه، وینۋرۋجنیم، وینۋرۋجنین، وینۋرۋجنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بگریزم، .)

 مثبت : ویرۋجِم، ویرۋجی، ویرۋجه، ویرۋجیم، ویرۋجین، ویرۋجن

 منفی : وینۋرۋجم، وینۋرۋجی، وینۋرۋجه، وینۋرۋجیم، وینۋرۋجین، وینۋرۋجن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : ویرۋج (=بگریز)
¤ فعل نهی : وینۋرۋج (=نگریز)


 صرف فعل گیلکی فترکسن/ فارسی حمله کردن

 

¤ ماضی ساده و استمراری (حمله کردم/ حمله می‌کردم، .)

 مثبت : فِتِرکِسِم، فترکسی، فترکس، فترکسیم، فترکسین، فترکسن

 منفی : فِنِتِرکِسِم، فنترکسی، فنترکس، فنترکسیم، فنترکسین، فنترکسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (حمله کرده) » حمله کرده

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (حمله کرده بودم، .)

 مثبت : فترکسه بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

 منفی : فنترکسه  بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (حمله کرده باشم .)

 مثبت : فترکسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : فنترکسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم حمله می‌کردم، .)

 مثبت : فترکسه دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : فترکسه دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم حمله می‌کنم، .)

 مثبت : فترکسه درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : فترکسه دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (حمله می‌کنم، .)

 مثبت : فِتِرکِنِم، فترکنی، فترکنه، فترکنیم، فترکنین، فترکنن

 منفی : فنترکنم، فنترکنی، فنترکنه، فنترکنیم، فنترکنین، فنترکنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (حمله بکنم، .)

 مثبت : فترکم، فترکی، فترکه، فترکیم، فترکین، فترکن

 منفی : فنترکم، فنترکی، فنترکه، فنترکیم، فنترکین، فنترکن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : فترک (=حمله کن)
¤ فعل نهی : فنترک (حمله نکن)


 صرف فعل گیلکی ترکسن/ فارسی ترکیدن

 

¤ ماضی ساده (ترکید) » بترکس

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (ترکیده) » بترکسه 

 ---------------------------------

 ¤ ماضی بعید (ترکیده بود) » بترکسه بؤ

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌ترکید) » ترکس

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌ترکید) » ترکسه نأبؤ

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشت می‌ترکید) » ترکسه دؤبؤ

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره می‌ترکه) » ترکسه دره

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌ترکه) » ترکنه

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی » بترکه

 ---------------------------------

¤ فعل امر  » بترک


 صرف فعل گیلکی شۊردن/ فارسی شُستن

ؤ (o)

ۊ (u)

 

¤ ماضی ساده (شُستم، شُستی، شُست، .)

 مثبت : بؤشۊردم، بؤشۊردی، بؤشۊرد، بؤشۊردیم، بؤشۊردین، بؤشۊردن

 منفی : نؤشۊردم، نؤشۊردی، نؤشۊرد، نؤشۊردیم، نؤشۊردین، نؤشۊردن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (شسته) » بؤشۊرده

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (شسته بودم، .)

 مثبت : بؤشۊرده بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

 منفی :  نؤشۊرده بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (شسته باشم .)

 مثبت : بؤشۊرده بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نؤشۊرده بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌شستم، .)

 مثبت : شۊردم، شۊردی، شۊرد، شۊردیم، شۊردین، شۊردن

 منفی : نؤشۊردم، نؤشۊردی، نؤشۊرد، نؤشۊردیم، نؤشۊردین، نؤشۊردن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌شستم، .)

 مثبت : شۊرده نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : شۊرده ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : نؤشۊرده نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌شستم، .)

 مثبت : شۊرده دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : شۊرده دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌شویم، .)

 مثبت : شۊرده درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : شۊرده دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌شویم، .)

سیاهکلرۊد:

 مثبت : شۊرم /shurəm/، شۊری، شۊره، شۊریم، شۊرین، شۊرن

 منفی : نؤشۊرم، نؤشۊری، نؤشۊره، نؤشۊریم، نؤشۊرین، نؤشۊرن

قاسم‌آباد:

 مثبت : شۊرنم /shurənəm/ شۊرنی، شۊرنه، شۊرنیم، شۊرنین، شۊرنن

 منفی : نؤشۊرنم، نؤشۊرنی، نؤشۊرنه، نؤشۊرنیم، نؤشۊرنین، نؤشۊرنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بشویم، .)

 مثبت : بؤشۊرم، بؤشۊری، بؤشۊره، بؤشۊریم، بؤشۊرین، بؤشۊرن

 منفی : نؤشۊرم، نؤشۊری، نؤشۊره، نؤشۊریم، نؤشۊرین، نؤشۊرن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بؤشۊر (=بشوی)
¤ فعل نهی : نؤشۊر (=نشوی)


 صرف فعل گیلکی بۊردن/ فارسی بُردن

ؤ (o)

ۊ (u)

 

¤ ماضی ساده (بردم، بردی، برد، .)

 مثبت : بؤبۊردم، بؤبۊردی، بؤبۊرد، بؤبۊردیم، بؤبۊردین، بؤبۊردن

 منفی : نؤبۊردم، نؤبۊردی، نؤبۊرد، نؤبۊردیم، نؤبۊردین، نؤبۊردن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (برده) » بؤبۊرده

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (برده بودم، .)

 مثبت : بؤبۊرده بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

 منفی :  نؤبۊرده بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (برده باشم .)

 مثبت : بؤبۊرده بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نؤبۊرده بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌بردم، .)

 مثبت : بۊردم، بۊردی، بۊرد، بۊردیم، بۊردین، بۊردن

 منفی : نؤبۊردم، نؤبۊردی، نؤبۊرد، نؤبۊردیم، نؤبۊردین، نؤبۊردن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌بردم، .)

 مثبت : بۊرده نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : بۊرده ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : نؤبۊرده نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌بردم، .)

 مثبت : بۊرده دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : بۊرده دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌بَرم، .)

 مثبت : بۊرده درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : بۊرده دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌بَرم، .)

سیاهکلرۊد:

 مثبت : بؤرم /borəm/، بؤری، بؤره، بؤریم، بؤرین، بؤرن

 منفی : نؤبۊرم، نؤبۊری، نؤبۊره، نؤبۊریم، نؤبۊرین، نؤبۊرن

قاسم‌آباد:

 مثبت : بؤرنم /borənəm/ بؤرنی، بؤرنه، بؤرنیم، بؤرنین، بؤرنن

 منفی : نؤبۊرنم، نؤبۊرنی، نؤبۊرنه، نؤبۊرنیم، نؤبۊرنین، نؤبۊرنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (ببَرَم، .)

 مثبت : بؤبۊرم، بؤبۊری، بؤبۊره، بؤبۊریم، بؤبۊرین، بؤبۊرن

 منفی : نؤبۊرم، نؤبۊری، نؤبۊره، نؤبۊریم، نؤبۊرین، نؤبۊرن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بؤبۊر (=ببر)
¤ فعل نهی : نؤبۊر (=نبَر)


 صرف فعل گیلکی مۊردن/ فارسی مُردن

ؤ (o)

ۊ (u)

 

¤ ماضی ساده (مُردم، مُردی، مُرد، .)

 مثبت : بؤمۊردم، بؤمۊردی، بؤمۊرد، بؤمۊردیم، بؤمۊردین، بؤمۊردن

 منفی : نؤمۊردم، نؤمۊردی، نؤمۊرد، نؤمۊردیم، نؤمۊردین، نؤمۊردن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (مُرده) » بؤمۊرده

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (مُرده بودم، .)

 مثبت : بؤمۊرده بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

 منفی :  نؤمۊرده بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (مُرده باشم .)

 مثبت : بؤمۊرده بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نؤمۊرده بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌مُردم، .)

 مثبت : مۊردم، مۊردی، مۊرد، مۊردیم، مۊردین، مۊردن

 منفی : نؤمۊردم، نؤمۊردی، نؤمۊرد، نؤمۊردیم، نؤمۊردین، نؤمۊردن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌مُردم، .)

 مثبت : مۊرده نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : مۊرده ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : نؤمۊرده نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌مُردم، .)

 مثبت : مۊرده دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : مۊرده دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌میرم، .)

 مثبت : مۊرده درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : مۊرده دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌میرم، .)

 مثبت : میرم، میری، میره، میریم، میرین، میرن

 منفی : نمیرم، نمیری، نمیره، نمیریم، نمیرین، نمیرن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بمیرم، .)

 مثبت : بمیرم، بمیری، بمیره، بمیریم، بمیرین، بمیرن

 منفی : نمیرم، نمیری، نمیره، نمیریم، نمیرین، نمیرن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بمیر
¤ فعل نهی : نمیر


 صرف فعل گیلکی گنسن/ فارسی برخورد کردن

 

¤ ماضی ساده (برخورد کردم، برخورد کردی، .)

 مثبت : بگنسم /bəgənəsəm/، بگنسی، بگنس، بگنسیم، بگنسین، بگنسن

 منفی : نگنسم /nəgənəsəm/، نگنسی، نگنس، نگنسیم، نگنسین، نگنسن

مثال: تیر می پاء بگنس (=تیر به پام برخورد کرد)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (برخورد کرده) » بگنسه /bəgənəse/

مثال: دیرو تۊرِ وا بگنسه دیوار دکلسه (=دیروز گردباد برخورد کرده [وزیده] دیوار ریخته)

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (برخورد کرده بودم، .)

 مثبت : بگنسه‌بؤم، بگنسه‌بی، بگنسه‌بؤ، بگنسه‌بیم، بگنسه‌بین، بگنسه‌بؤن

 منفی : نگنسه‌بؤم، نگنسه‌بی، بگنسه‌بؤ، نگنسه‌بیم، نگمسه‌بین، نگنسه‌بؤن 

مثال: ماشین دیوارء بگنسه بؤ (=ماشین به دیوار برخورد کرده بود)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (برخورد کرده باشم .)

 مثبت : بگنسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نگنسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

أخر شیمی خؤنهء دۊز بگنسه بۊ مشخصه (=اگر خونه‌تون رو برخورد کرده باشه [ زده باشه] مشخصه)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (برخورد می‌کردم، .)

 مثبت : گنسم /gənəsəm/، گنسی، گنس، گنسیم، گنسین، گنسن

 منفی : نگنسم، نگنسی، نگنس، نگنسیم، نگنسین، نگنسن

مثال: دیرۊ هۊته وا گنس (=دیروز مدام باد برخورد می‌کرد [می‌وزید])

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (برخورد می‌گردم، .)

 مثبت : گنسه نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : گنسه ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : نگنسه نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

مثال: أخر درء کیلی بؤگۊده بی، خؤنهء دۊز نگنسه نأبؤ (=اگر در رو کلید می‌کردی، خونه رو برخورد نمی‌کرد [ نمی‌زد])

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم برخورد می‌کردم، .)

 مثبت : گنسه دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : گنسه دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

مثال: مراقب بؤبۊ. جدولء گنسه دبی یأ (=مراقب باش. داشتی به جدول می‌خوردی ها)

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم برخؤرد می‌کنم، .)

 مثبت : گنسه درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : گنسه دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (برخؤرد می‌کنم، .)

 مثبت : گنم /gənəm/، گنی، گنه، گنیم، گنین، گنن

 منفی : نگنم، نگمی، نگنه، نگنیم، نگنین، نگنن

مثال: ایمرۊ دریا گنی؟ (=امروز دریا برخؤرد می‌کنی [دریا میای شنا])

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (برخؤرد بکنم، .)

 مثبت : بگنم، بگنی، بگنه، بگنیم، بگنین، بگنن

 منفی : نگنم، نگمی، نگنه، نگنیم، نگنین، نگنن

مثال: فرده بیشیم کۊ بگنیم (=فردا بریم کوه برخورد کنیم [فردا بریم کوهنوردی]

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بگن (=برخؤرد کن)
¤ فعل نهی : نگن (=برخؤرد نکن)


 صرف فعل گیلکی بیشتن

ə

¤ ماضی ساده (برشته کردم، .)

 مثبت : ببیشتم، ببیشتی، ببیشت، ببیشتیم، ببیشتین، ببیشتن

 منفی : نبیشتم، نبیشتی، نبیشت، نبیشتیم، نبیشتین، نبیشتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (برشته کرده) » ببیشته /bəbishte/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (برشته کرده بۊدم، .)

 مثبت : ببیشته‌بؤم، ببیشته‌بی، ببیشته‌بؤ، ببیشته‌بیم، ببیشته‌بین، ببیشته‌بؤن

 منفی : نبیشته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (برشته کرده باشم .)

 مثبت : ببیشته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نبیشته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (برشته می‌کردم، .)

 مثبت : بیشتم، بیشتی، بیشت، بیشتیم، بیشتین، بیشتن

 منفی : نبیشتم، نبیشتی، نبیشت، نبیشتیم، نبیشتین، نبیشتن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (برشته می‌کردم .)

 مثبت : بیشته نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : بیشته ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : نبیشته نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

مثال: أخر مره بؤته بی، مۊ بیشته نأبؤم (=اگه بهم می‌گفتی، من برشته می‌کردم)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم برشته می‌کردم، .)

 مثبت : بیشته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : بیشته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم برشته می‌کنم، .)

 مثبت : بیشته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : بیشته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (برشته می‌کنم، .)

 مثبت : بیجنم، بیجنی، بیجنه، بیجنیم، بیجنین، بیجنن /bijənən/

 منفی : نبیجنم، نبیجنی، نبیجنه، نبیجنیم نبیجنین، نبیجنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (برشته کنم، .)

 مثبت : ببیجم، ببیجی، ببیجه، ببیجیم، ببیجین، ببیجن /bəbijən/

 منفی : نبیجم، نبیجی، نبیجه، نبیجنیم، نبیجنین، نبیجنن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : ببیج (برشته کن)
¤ فعل نهی : نبیج (برشته نکن)


 صرف فعل گیلکی شأسن

 

 ¤ ماضی استمراری » شأس /sha:s/

مثال: دیرۊ شأس شؤؤن (=دیرۊز می‌شد رفت)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی التزامی » شأسه‌بۊ /sha:sə-bu/

مثال: أخر شأسه‌بۊ، انجام دنیم (=اگر بشه [اگر شدنی باشه] انجام می‌دیم)

  ---------------------------------

¤ مضارع حالت۱ » بشئه /bəshe/

مثال: تمیزِ بارء سر بنی دئه بشئه (=تازها رؤ سر بذار بشه دید [قابل دیدن باشه])

 ---------------------------------

¤ مضارع حالت۲ » شأنه /sha:nə/

مثال: ایمرۊ شأنه شؤؤن (=امرۊز می‌شه رفت)


 صرف فعل گیلکی وأسن

 

¤ ماضی ساده » بوأس /bəva:s/

 مثال: مره چأیی بوأس (=هوس چای کردم/ ترجمه تحت‌الفظی: من را چای خواست)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی استمراری » وأس /va:s/

مثال: دیرۊ مره همه‌چی وأس (=دیرۊز همه‌چی می‌خواستم)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی التزامی » وأسه‌بۊ /va:sə-bu/

مثال: مره یه‌چی وأسه‌بۊ، تره گۊنم (=یه‌چی هوس کرده باشم، بهت می‌گم)

  ---------------------------------

¤ مضارع حالت۱ » بوئه /bəve/

مثال: مره یه‌چی بوئه، تره گۊنم (=یه‌چی هوس کنم بهت می‌گم)

 ---------------------------------

¤ مضارع حالت۲ » وأنه /va:nə/

مثال: تره چی وأنه؟ (=چی می‌خوای؟ چی میل داری؟)


 صرف فعل گیلکی خأسن

 

¤ ماضی ساده (خواستم، خواستی، خواست، .)

 مثبت : بخأسم، بخأسی، بخأس، بخأسیم، بخأسین، بخأسن

 منفی : نخأسم، نخأسی، نخأسی، نخأسیم، نخأسین، نخأسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی استمراری (می‌خواستم، ) 

 مثبت : خأسم، خأسی، خأس، خأسیم، خأسین، خأسن /xa:sən/

 منفی : نخأسم، نخأسی، نخأسی، نخأسیم، نخأسین، نخأسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی التزامی (خواسسته باشم، ) 

مثبت : خأسه‌بۊم، خأسه‌بی، خأسه‌بۊ، خأسه‌بیم، خأسه‌بین، خأسه‌بۊن

منفی : نخأسه‌بۊم، نخأسه‌بی، نخأسه‌بۊ، نخأسه‌بیم، نخأسه‌بین، نخأسه‌بۊن

مثال: أخر خأسه‌بۊم، تره خبر دنم (=اگر خواسته باشم [بخوام] بهت خبر می‌دم)

 ---------------------------------

¤ مضارع حالت۱ (بخوام، .)

 مثبت : بخأم، بخأی، بخئه، بخأیم، بخأین، بخأن 

 منفی : نخأم، نخأی، نخئه، نخأیم، نخأین، نخأن 

 ---------------------------------

¤ مضارع حالت۲ (می‌خوام، .)

 مثبت : خأنم، خأنی، خأنه، خأنیم، خأنین، خأنن /xa:nən/

 منفی : نخأنم، نخأنی، نخأنه، نخأنیم، نخأنین، نخأنن 


 صرف فعل گیلکی تۊنسن

این فعل در گۊیش‌های دیگر زبان گیلکی به شکل‌های تؤنسن، تینسن و تانستن نیز واگۊیه می‌شود.

 

¤ ماضی ساده (تۊنستم، تۊنستی، تۊنست، .)

 مثبت : بؤتۊنسم، بؤتۊنسی، بؤتۊنس، بؤتۊنسیم، بؤتۊنسین، بؤتۊنسن

 منفی : نؤتۊنسم، نؤتۊنسی، نؤتۊنس، نؤتۊنسیم، نؤتۊنسین، نؤتۊنسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی استمراری (می‌تۊنستم، ) 

 مثبت : تۊنسم، تۊنسی، تۊنس، تۊنسیم، تۊنسین، تۊنسن /tunəsən/

 منفی۱ : نؤتۊنسم، نؤتۊنسی، نؤتۊنس، نؤتۊنسیم، نؤتۊنسین، نؤتۊنسن

منفی۲ : مننسم، مننسی، مننس، مننسیم، مننسین، مننسن /mənnəsən/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی التزامی (توانسته باشم، ) 

مثبت : تۊنسه‌بۊم، تۊنسه‌بی، تۊنسه‌بۊ، تۊنسه‌بیم، تۊنسه‌بین، تۊنسه‌بۊن

منفی : نؤتۊنسه‌بۊم، نؤتۊنسه‌بی، نؤتۊنسه‌بۊ، نؤتۊنسه‌بیم، نؤتۊنسه‌بین، نؤتۊنسه‌بۊن

مثال: أخر بؤتۊنسه‌بۊم، تی وأسه انجام دنم (=اگر توانسته باشم [بتونم] برات انجام می‌دم)

 ---------------------------------

¤ مضارع حالت۱ (بتۊنم، .)

 مثبت : بؤتۊنم، بؤتۊنی، بؤتۊنه، بؤتۊنیم، بؤتۊنین، بؤتۊنن

 منفی : نؤتۊنم، نؤتۊنی، نؤتۊنه، نؤتۊنیم، نؤتۊنین، نؤتۊنن

 ---------------------------------

¤ مضارع حالت۲ (می‌تۊنم، .)

 مثبت : تۊنم، تۊنی، تۊنه، تۊنیم، تۊنین، تۊنن /tunən/

 منفی۱ : نؤتۊنم، نؤتۊنی، نؤتۊنه، نؤتۊنیم، نؤتۊنین، نؤتۊنن

 منفی۲ : مننم، مننی، مننه، مننیم، مننین، مننن /mənnən/


 صرف فعل گیلکی وؤسۊسن/ فارسی پاره شدن

 

¤ ماضی ساده (پاره شد) » وؤسۊس /vosus/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (پاره شده) » وؤسۊسه

 ---------------------------------

 ¤ ماضی بعید (پاره شده بۊد) » وؤسۊسه بؤ

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشت پاره می‌شد) » وؤسۊسه دؤبؤ

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره پاره می‌شه) » وؤسۊسه دره

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (پاره می‌شه) » وؤسنه /vosənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (پاره بشه) » وؤسه


 صرف فعل گیلکی دؤسۊسن/ فارسی خراب شدن

 

¤ ماضی ساده (خراب شد) » دؤسۊس /dosus/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (خراب شده) » دؤسۊسه

 ---------------------------------

 ¤ ماضی بعید (خراب شده بۊد) » دؤسۊسه بؤ

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌ریزه) » دؤسنه /dosənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بریزه) » دؤسه


 صرف فعل گیلکی فۊسۊسن/ فارسی فرۊریختن

 

¤ ماضی ساده (فرۊریخت) » فۊسۊس /fusus/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (فرۊریخته) » فۊسۊسه

 ---------------------------------

 ¤ ماضی بعید (فرۊریخته بۊد) » فۊسۊسه بؤ

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشت فرۊمی‌ریخت) » فۊسۊسه دؤبؤ

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره فرۊمی‌ریزه) » فۊسۊسه دره

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌ریزه) » فۊسنه /fusənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بریزه) » فۊسه


 صرف فعل گیلکی شیکسن/ فارسی شکستن

این فعل در غرب گیلان به شکل ایشکفتن واگۊیه می‌شود

 

¤ ماضی ساده (شکست) » بیشکس

غرب: بیشکفت

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (شکسته) » بیشکسه

غرب: بیشکفته

 ---------------------------------

 ¤ ماضی بعید (شکسته بود) » بیشکسه بؤ

غرب: بیشکفته بۊ

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌شکس) » شیکس

غرب: شیکفتی

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشت می‌شکست) » شیکسه دؤبؤ

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره می‌شکنه) » شیکسه دره

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌شکنه) » شیکنه

غرب: ایشکفه

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بشکنه) » بیشکه

 


 صرف فعل گیلکی درگئنتن/ فارسی آویزان کردن

 

¤ ماضی ساده

 مثبت : درگئنتم، درگئنتی، درگئنت، درگئنتیم، درگئنتین، درگئنتن

 منفی : دنرگئنتم، دنرگئنتی، دنرگئنت، دنرگئنتیم، دنرگئنتین، دنرگئنتن

مثال: پیرهنء درگئنتم (=پیراهن رؤ آویزان کردم)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (آویزان کرده) » درگئنته /dərgente/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (آویزان کرده بۊدم، .)

 مثبت : درگئنته‌بؤم، درگئنته‌بی، درگئنته‌بؤ، درگئنته‌بیم، درگئنته‌بین، درگئنته‌بؤن

 منفی : دِنِرگئنته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (آویزان کرده باشم .)

 مثبت : درگئنته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : دنرگئنته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (آویزان می‌کردم، .)

 مثبت :درگئنته نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : درگئنته ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : دنرگئنته نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

مثال: أخر مره بؤته بی، مۊ پیرهنانء درگئنته نأبؤم (=اگه بهم می‌گفتی، من پیراهن‌ها رؤ آویزان می‌کردم)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم آویزان می‌کردم، .)

 مثبت : درگئنته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : درگئنته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم آویزان می‌کنم، .)

 مثبت : درگئنته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : درگئنته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (آویزان می‌کنم، .)

 مثبت : درگئنم، درگئنی، درگئنه، درگئنیم، درگئنین، درگئنن /dərgenəm/

 منفی : دنرگئنم، دنرگئنی، دنرگئنه، دنرگئنیم، دنرگئنین، دنرگئنن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : درگئن (=آویزان کن)
¤ فعل نهی : دنرگئن (=آویزان نکن)


 صرف فعل گیلکی دۊتن/ فارسی دۊختن

 

¤ ماضی ساده (دۊختم، دۊختی، دۊخت، .)

 مثبت : بؤدۊتم، بؤدۊتی، بؤدۊت، بؤدؤتیم، بؤدؤتین، بؤدؤتن

 منفی : نؤدۊتم، نؤدۊتی، نؤدؤت، نؤدؤتیم، نؤدۊتین، نؤدۊتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (دۊخته) » بؤدۊته bodute

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (دۊخته بۊدم، .)

 مثبت : بؤدۊته‌بؤم، بؤدۊته‌بی، بؤدۊته‌بؤ، بؤدۊته‌بیم، بؤدۊته‌بین، بؤدۊته‌بؤن

 منفی : نؤدۊته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی ( باشم .)

 مثبت : بؤدۊته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نؤدۊته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌دۊختم، .)

 مثبت : دۊتم، دۊتی، دۊت، دۊتیم، دۊتین، دۊتن

 منفی : نؤدۊتم، نؤدۊتی، نؤدؤت، نؤدؤتیم، نؤدۊتین، نؤدۊتن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌دۊختم، .)

 مثبت : دۊته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : دۊته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌دۊزم، .)

 مثبت : دۊته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : دۊته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌دۊزم، .)

 مثبت : دۊجنم، دۊجنی، دۊجنه، دۊجنیم، دۊجنآن، دۊجنن

 منفی : نؤدۊجنم، نؤدۊجنی، نؤدۊجنه، نؤدۊجنیم، نؤدۊجنین، نؤدۊجنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بدۊزم، .)

 مثبت : بؤدۊجم، بؤدۊجی، بؤدۊجه، بؤدۊجیم، بؤدۊجین، بؤدۊجن

 منفی : نؤدۊجم، نؤدۊجی، نؤدۊجه، نؤدۊجیم، نؤدۊجین، نؤدۊجنن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بؤدۊج (بدۊز)
¤ فعل نهی : نؤدۊج (ندۊز)


 صرف فعل گیلکی خؤتن/ فارسی خوابیدن

 

¤ ماضی ساده (خوابیدم، خوابیدی، خوابید، .)

 مثبت : بۊخؤتم، بۊخؤتی، بۊخؤت، بۊخؤتیم، بۊخؤتین، بۊخؤتن

 منفی : نۊخؤتم، نۊخؤتی، نۊخؤت، نۊخؤتیم، نۊخؤتین، نۊخؤتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (خوابیده‌) » بۊخؤته /buxote/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (خوابیده بۊدم، .)

 مثبت : بۊخؤته‌بؤم، بۊخؤته‌بی، بۊخؤته‌بؤ، بۊخؤته‌بیم، بۊخؤته‌بین، بۊخؤتن

 منفی : نۊخؤته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (خوابیده باشم .)

 مثبت : بۊخؤته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نۊخؤته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌خوابیدم، .)

 مثبت : خؤتم، خؤتی، خؤت، خؤتیم، خؤتین، خؤتن

 منفی : نۊخؤتم، نۊخؤتی، نۊخؤت، نۊخؤتیم، نۊخؤتین، نۊخؤتن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌خوابیدم، .)

 مثبت : خؤته نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : خؤته ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : نۊخؤته نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌خوابیدم، .)

 مثبت : خؤته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : خؤته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌خوابم، .)

 مثبت : خؤته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : خؤته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌خوابم، .)

 مثبت : خؤسنم، خؤسنی، خؤسنه، خؤسنیم، خؤسنین، خؤسنن

 منفی : نۊخؤسنم، نۊخؤسنی، نۊخؤسنه، نۊخؤسنیم، نۊخؤسنین، نۊخؤسنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بخوابم،  .)

 مثبت : بۊخؤسم، بۊخؤسی، بۊخؤسه، بۊخؤسیم، بۊخؤسین، بۊخؤسن

 منفی : نۊخؤسم، نۊخؤسی، نۊخؤسه، نۊخؤسیم، نۊخؤسین، نۊخؤسن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بۊخؤس (بخواب)
¤ فعل نهی : نۊخؤس (نخواب)


 صرف فعل گیلکی پیتن/ فارسی پیچیدن

 

¤ ماضی ساده (پیچیدم، پیچیدی، پیچید، .)

 مثبت : بپیتم، بپیتی، بپیت، بپیتیم، بپیتین، بپیتن

 منفی : نپیتم، نپیتی، نپیت، نپیتیم، نپیتین، نپیتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (پیچیده) » بپیته /bəpite/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (پیچیده بۊد) » بپیته بؤ /bəpite bo/

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (پیچیده باشه) » بپیته بۊ /bəpite bu/

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌پیچید) » پیت /pit/

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌پیچید) » پیته نأبؤ /pite nabo/

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌پیچه) » پیچنه /pichənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بپیچه) » بپیچه /bəpichə/

 ---------------------------------

¤ فعل امر: بپیچ (بپیچ)


 صرف فعل گیلکی خۊشتن/ فارسی خشکیدن

 

¤ ماضی ساده (خشکید) » بؤخۊشت /bokhusht/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (خشکیده) » بؤخۊشته /bokhushte/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (خشکیده بۊد) » بؤخۊشته بؤ /bokhushte bo/

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (خشکیده باشه) » بؤخۊشته بۊ /bokhushte bu/

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌خشکید) » خۊشت /khusht/

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌خشکید) » خۊشته نأبؤ /khushte nabo/

مثال: أخر دیرۊ آو ندأبی، گۊل خۊشته نأبؤ (=اگر دیرۊز آب نمی‌دادی، گل می‌خشکید)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس ( داشت می‌خشکید) » خۊشته دؤبؤ /khushte dobo/

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره می‌خشکه) » خۊشته دره /khushte dərə/

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌خشکه) » خۊشنه /khushənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بخشکه) » بؤخۊشه /boxushə/


 صرف فعل گیلکی کۊشتن/ فارسی کشتن

 

¤ ماضی ساده (کشتم، کشتی، کشت .)

 مثبت : بؤکۊشتم، بؤکۊشتی، بؤکۊشت، بؤکۊشتیم، بؤکۊشتین، بؤکۊشتن

 منفی : نؤکۊشتم، نؤکۊشتی، نؤکۊشت، نؤکۊشتیم، نؤکۊشتین، نؤکۊشتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (کشته) » بؤکۊشته /bokushte/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (کشته بۊد) » بؤکۊشته بؤ /bokushte bo/

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (کشته باشه) » بؤکۊشته بۊ /bokushte bu/

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌کشت) » کۊشت /kusht/

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌کشت) » کۊشته نأبؤ /kushte nabo/

مثال: أخر اۊ وچه تره بگیته بی، تره کۊشته نأبؤ (=اگر تؤ رؤ گرفته بۊد، می‌کشتت)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس ( داشت می‌کشت) » کۊشته دؤبؤ /kushte dobo/

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره می‌کُشه) » کۊشته دره /kushte dərə/

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌کُشه) » کۊشنه /kushənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بکُشه) » بؤکۊشه /bokushə/

 ---------------------------------

¤ فعل امر: بؤکۊش (بکُش)


 صرف فعل گیلکی سۊتن/ فارسی سۊختن

 

¤ ماضی ساده (سۊختم، سۊختی، سۊخت .)

 مثبت : بؤسۊتم، بؤسۊتی، بؤسۊت، بؤسۊتیم، بؤسۊتین، بؤسۊتن

 منفی : نؤسۊتم، نؤسۊتی، نؤسۊت، نؤسۊتیم، نؤسۊتین، نؤسۊتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (سۊخته) » بؤسۊته /bosute/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (سۊخته بۊد) » بؤسۊته بؤ /bosute bo/

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (سۊخته باشه) » بؤسۊته بۊ /bosute bu/

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌سۊخت) » سۊت /sut/

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌سۊخت) » سۊته نأبؤ /sute nabo/

مثال: أخر بخاری رۊشن بی، تی پیرهن سۊته نأبؤ (=اگر بخاری رؤشن بۊد، پیراهنت می‌سۊخت)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس ( داشت می‌سۊخت) » سۊته دؤبؤ /sute dobo/

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره می‌سۊزه) » سۊته دره /sute dərə/

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌سۊزه) » سۊجنه /sujənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بسۊزه) » بؤسۊجه /bosujə/

 ---------------------------------

¤ فعل متعدی: سۊجأنئن (فارسی: سۊزاندن)

امر: بؤسۊجأن (ف: بسوزون)


 صرف فعل گیلکی خؤردن/ فارسی خوردن

 

¤ ماضی ساده (خوردم، خوردی، خورد، .)

 مثبت : بۊخؤردم، بۊخؤردی، بۊخؤرد، بۊخؤردیم، بۊخؤردین، بۊخؤردن

 منفی : نۊخؤردم، نۊخؤردی، نۊخؤرد، نۊخؤردیم، نۊخؤردین، نۊخؤردن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (خورده) » بۊخؤرده

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (خورده بۊدم، .)

 مثبت : بۊخؤرده بؤم، بۊخؤرده بی، بۊخؤرده بؤ، بۊخؤرده بیم، بۊخؤرده بین، بۊخؤرده بؤن

 منفی : نۊخؤرده بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (خورده باشم .)

 مثبت : بۊخؤرده بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نۊخؤرده بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌خوردم، .)

 مثبت : خؤردم، خؤردی، خؤرد، خؤردیم، خؤردین، خؤردن

 منفی : نۊخؤردم، نۊخؤردی، نۊخؤرد، نۊخؤردیم، نۊخؤردین، نۊخؤردن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌خوردم، .)

 مثبت : خؤرده دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : خؤرده دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌خورم، .)

 مثبت : خؤرده درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : خؤرده دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌خؤرم، .)

سیاهکلرۊد:

 مثبت : خؤرم، خؤری، خؤره، خؤریم، خؤرین، خؤرن

 منفی : نۊخؤرم، نۊخؤری، نۊخؤره، نۊخؤریم، نۊخؤرین، نۊخؤرن

قاسم‌آباد:

مثبت: خؤرنم، خؤرنی، خؤرنه، خؤرنیم، خؤرنین، خؤرنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بخورم، .)

 مثبت : بۊخؤرم، بۊخؤری، بۊخؤره، بۊخؤریم، بۊخؤرین، بۊخؤرن

 منفی : نۊخؤرم، نۊخؤری، نۊخؤره، نۊخؤریم، نۊخؤرین، نۊخؤرن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بۊخؤر
¤ فعل نهی : نۊخؤر


 صرف فعل گیلکی نویشتن/ فارسی نوشتن

 

¤ ماضی ساده (نوشتم، نوشتی، نوشت، .)

 مثبت : بنویشتم، بنویشتی، بنویشت، بنویشتیم، بنویشتین، بنویشتن

 منفی : ننویشتم، ننویشتی، ننویشت، ننویشتیم، ننویشتین، ننویشتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (نوشته) » بنویشته bənvishte

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (نوشته بۊدم، .)

 مثبت : بنویشته بؤم، بنویشته بی، بنویشته بؤ، بنویشته بیم، بنویشته بین، بنویشته بؤن

 منفی : ننویشته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (نوشته باشم .)

 مثبت : بنویشته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : ننویشته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌نوشتم، .)

 مثبت : نویشتم، نویشتی، نویشت، نویشتیم، نویشتین، نویشتن

 منفی : ننویشتم، ننویشتی، ننویشت، ننویشتیم، ننویشتین، ننویشتن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌نوشتم، .)

 مثبت : نویشته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : نویشته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌نویسم، .)

 مثبت : نویشته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : نویشته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌نویسم،، .)

 مثبت : نویسنم، نویسنی، نویسنه، نویسنیم، نویسنین، نویسنن

 منفی : ننویسنم، ننویسنی، ننویسنه، ننویسنیم، ننویسنین، ننویسنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بنویسم، .)

 مثبت : بنویسم، بنویسی، بنویسه، بنویسیم، بنویسین، بنویسن

 منفی : ننویسم، ننویسی، ننویسه، ننویسیم، ننویسین، ننویسن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بنویس bə​​​​​nvis
¤ فعل نهی : ننویس nənvis


 صرف فعل گیلکی فرتن (فۊرتن)/ فارسی فرۊختن

گۊیش‌های شرقی: رۊتن

 

¤ ماضی ساده (فرۊختم، فرۊختی، فرۊخت، .)

 مثبت : بفرتم، بفرتی، بفرت، بفرتیم، بفرتین، بفرتن bəfərtən

 منفی : نفرتم، نفرتی، نفرت، نفرتیم، نفرتین، نفرتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (فرۊخته) » بفرته

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (فرۊخته بۊدم، .)

 مثبت : بفرته بؤم، بفرته بی، بفرته بؤ، بفرته بیم، بفرته بین، بفرته بؤن

 منفی : نفرته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (فرۊخته باشم .)

 مثبت : بفرته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نفرته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌فرۊختم، .)

 مثبت : فرتم، فرتی، فرت، فرتیم، فرتین، فرتن

 منفی : نفرتم، نفرتی، نفرت، نفرتیم، نفرتین، نفرتن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌فرۊختم، .)

 مثبت : فرته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : فرته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌فرۊشم، .)

 مثبت : فرته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : فرته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌فرۊشم، .)

 مثبت : فرشنم، فرشنی، فرشنه، فرشنیم، فرشنین، فرشنن

 منفی : نفرشنم، نفرشنی، نفرشنه، نفرشنیم، نفرشنین، نفرشنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بفرۊشم، .)

 مثبت : بَفِرْشِم، بفرشی، بفرشه، بفرشیم، بفرشین، بفرشن

 منفی : نفرشم، نفرشی، نفرشه، نفرشیم، نفرشین، نفرشن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بفرش
¤ فعل نهی : نفرش


 صرف فعل گیلکی ایشتؤوسن/ فارسی شنیدن

 

¤ ماضی ساده (شنیدم، شنیدی، شنید، .)

 مثبت : بیشتؤوسم، بیشتؤوسی، بیشتؤوس، بیشتؤوسیم، بیشتؤوسین، بیشتؤوسن

 منفی : نیشتؤوسم، نیشتؤوسی، نیشتؤوس، نیشتؤوسیم، نیشتؤوسین، نیشتؤوسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (شنیده‌ام، ) 

 مثبت : بیشتؤوسه‌ٰم، بیشتؤوسهٰ‌ی، بیشتؤوسه، بیشتؤوسهٰ‌یم، بیشتؤوسهٰ‌ین، بیشتؤوسهٰ‌ن

 منفی : نیشتؤوسهٰ‌م، نیشتؤوسهٰ‌ی، نیشتؤوسه، نیشتؤوسهٰ‌یم، نیشتؤوسهٰ‌ین، نیشتؤوسهٰ‌ن

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (شنیده بۊدم، .)

 مثبت : بیشتؤوسه بؤم، بیشتؤوسه بی، بیشتؤوسه بؤ، بیشتؤوسه بیم، بیشتؤوسه بین، بیشتؤوسه بؤن

 منفی : نیشتؤوسه بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (شنیده باشم .)

 مثبت : بیشتؤوسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نیشتؤوسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی نقلی بعید (قبلا شنیده‌ام، .)

 مثبت : بیشتؤوسه دأرم، بیشتؤوسه دأری، بیشتؤوسه دأره، بیشتؤوسه دأریم، بیشتؤوسه دأرین، بیشتؤوسه دأرن

 منفی : بیشتؤوسه ندأرم، بیشتؤوسه ندأری، بیشتؤوسه ندأره، بیشتؤوسه ندأریم، بیشتؤوسه ندأرین، بیشتؤوسه ندأرن

 ---------------------------------

¤ ماضی ابعد (قبلا شنیده‌ بۊدم، .)

 مثبت : بیشتؤوسه دأشتم، بیشتؤوسه دأشتی، بیشتؤوسه دأشت، بیشتؤوسه دأشتیم، بیشتؤوسه دأشتین، بیشتؤوسه دأشتن

 منفی : بیشتؤوسه ندأشتم، بیشتؤوسه ندأشتی، بیشتؤوسه ندأشت، بیشتؤوسه ندأشتیم، بیشتؤوسه ندأشتین، بیشتؤوسه ندأشتن

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌شنیدم، .)

 مثبت : ایشتؤوسم، ایشتؤوسی، ایشتؤوس، ایشتؤوسیم، ایشتؤوسین، ایشتؤوسن

 منفی : نیشتؤوسم، نیشتؤوسی، نیشتؤوس، نیشتؤوسیم، نیشتؤوسین، نیشتؤوسن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌شنیدم، .)

 مثبت : ایشتؤوسه دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : ایشتؤوسه دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌شنوم، .)

 مثبت : ایشتؤوسه درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : ایشتؤوسه دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌شنوم، .)

 مثبت : ایشتؤونم، ایشتوؤونی، ایشتؤونه، ایشتؤونیم، ایشتؤونین، ایشتؤونن

 منفی : نیشتؤونم، نیشتؤونی، نیشتؤونه، نیشتؤونیم، نیشتؤونین، نیشتؤونن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بشنوم، .)

 مثبت : بیشتؤوم، بیشتؤوی، بیشتؤوه، بیشتؤویم، بیشتؤوین، بیشتؤون

 منفی : نیشتؤوم، نیشتؤوی، نیشتؤوه، نیشتؤویم، نیشتؤوین، نیشتؤون

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بیشتؤو (=بشنؤ)
¤ فعل نهی : نیشتؤو (=نشنؤ)


انواع فعل در زبان گیلکی (گویش سیاهکلرودی) و طریقهٔ ساخت آن:

 

۱. ماضی ساده: بنویشتم
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + شناسه ماضی*

 

۲. ماضی نقلی: بنویشتهٰ‌م
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + تکیه + شناسه

 

۳. ماضی التزامی: بنویشته بۊم
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + ه* + صرف مضارع فعل

بؤؤن (=شدن)

 

۴. ماضی بعید: بنویشته بؤم
طریقهٔ ساخت:  ب + بن‌ ماضی + صرف ماضی فعل

بؤؤن (=بودن)

 

۵. ماضی نقلی بعید: بنویشته دأرم
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + صرف مضارع فعل

دأشتن

 

۶. ماضی ابعد: بنویشته دأشتم
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + صرف ماضی فعل دأشتن

 

۷. ماضی ابعد التزامی: بنویشته دأشته بۊم
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + دأشته + صرف مضارع فعل بؤؤن (=شدن)

 

۸. ماضی استمراری: نویشتم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + شناسه ماضی

 

۹. ماضی غیر محقق: نویشته نأبؤم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + ه + صرف ماضی فعل

نأبؤن

 

۱۰. ماضی مستمر: نویشته دؤبؤم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + ه + صرف ماضی فعل

دؤبؤن

 

۱۱. مضارع مستمر: نویشته درم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + ه + صرف مضارع فعل دؤبؤن

 

۱۲. مضارع اخباری: نویسنم
طریقهٔ ساخت: بن مضارع + ن + شناسه مضارع*

 

۱۳: مضارع التزامی: بنویسم
طریقهٔ ساخت: ب + بن مضارع + شناسه مضارع

 

۱۴: آینده: خأنم نویشتن
طریقهٔ ساخت: صرف مضارع فعل

خأسن + مصدر

 

- فعل امر: بنویس
طریقهٔ ساخت: ب + بن مضارع

- فعل مجهول: بنویشته بؤبؤ
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + بؤبؤ

 


* نکات:
* ه: در شؤؤن، زأن، چئن (و از این قبیل افعال) مورد استفاده نیست.
* شناسه ماضی: م، ی، ×، یم، ین، ن
* شناسه مضارع: م، ی، ه، یم، ین، ن


در زبان گیلکی در تمامی گویش‌ها از فعل

دؤبؤن به عنوان فعل کمکی برای ساخت ماضی و مضارع مستمر استفاده می‌شود.

مصدر/مضارع فعل دؤبؤن» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی به‌ترتیب از غرب به شرق بدین شکل است:

دۊبؤن/ دره
دبان/ دره
دوین/ دره
دیین/ دره
دبین/ دره

 

طریقهٔ ساخت فعل مستمر:
در گویش‌های غربی: مصدر + صرف فعل دؤبؤن
مثال از ماضی مستمر: أمؤن دۊبۊم (فارسی: داشتم می‌آمدم)
مثال از مضارع مستمر: أمؤن درم (فارسی: دارم می‌آم)

 

در گویش‌های مرکزی: مصدر مرخم + صرف فعل دؤبؤن
مثال از ماضی مستمر: شؤ دؤبؤم (فارسی: داشتم می‌رفتم)
مثال از مضارع مستمر: شؤ درم (فارسی: دارم می‌رم)

 

در گویش‌های شرقی: صرف فعل دؤبؤن + صرف فعل اصلی
مثال از ماضی مستمر: دییه یمۊئه (فارسی: داشت می‌آمد)


انواع فعل در زبان گیلکی (گویش سیاهکلرودی) و طریقهٔ ساخت آن:

 

۱. ماضی ساده: بنویشتم
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + شناسه ماضی*

 

۲. ماضی نقلی: بنویشتهٰ‌م
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + تکیه + شناسه

 

۳. ماضی التزامی: بنویشته بۊم
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + ه* + صرف مضارع فعل

بؤؤن (=شدن)

 

۴. ماضی بعید: بنویشته بؤم
طریقهٔ ساخت:  ب + بن‌ ماضی + صرف ماضی فعل

بؤؤن (=بودن)

 

۵.

ماضی نقلی بعید: بنویشته دأرم
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + صرف مضارع فعل

دأشتن

 

۶.

ماضی ابعد: بنویشته دأشتم
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + صرف ماضی فعل دأشتن

 

۷. ماضی ابعد التزامی: بنویشته دأشته بۊم
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + ه + دأشته + صرف مضارع فعل بؤؤن (=شدن)

 

۸. ماضی استمراری: نویشتم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + شناسه ماضی

 

۹.

ماضی غیر محقق: نویشته نأبؤم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + ه + صرف ماضی فعل

نأبؤن

 

۱۰.

ماضی مستمر: نویشته دؤبؤم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + ه + صرف ماضی فعل

دؤبؤن

 

۱۱.

مضارع مستمر: نویشته درم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + ه + صرف مضارع فعل دؤبؤن

 

۱۲.

مضارع اخباری: نویسنم
طریقهٔ ساخت: بن مضارع + ن + شناسه مضارع*

 

۱۳: مضارع التزامی: بنویسم
طریقهٔ ساخت: ب + بن مضارع + شناسه مضارع

 

۱۴: آینده: خأنم نویشتن
طریقهٔ ساخت: صرف مضارع فعل

خأسن + مصدر

 

- فعل امر: بنویس
طریقهٔ ساخت: ب + بن مضارع

-

فعل مجهول: بنویشته بؤبؤ
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + بؤبؤ

 


* نکات:
* ه: در شؤؤن، زأن، چئن (و از این قبیل افعال) مورد استفاده نیست.
* شناسه ماضی: م، ی، ×، یم، ین، ن
* شناسه مضارع: م، ی، ه، یم، ین، ن


انواع فعل در زبان گیلکی و طریقهٔ ساخت آن:

(مثال‌ها به گویش سیاهکلرودی زده شده‌اند.)

 

۱. ماضی ساده: بنویشتم
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + شناسه ماضی*

 

۲. ماضی نقلی: بنویشتهٰ‌م
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + تکیه + شناسه

 

۳. ماضی التزامی: بنویشته بۊم
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + ه* + صرف مضارع فعل

بؤؤن (=شدن)

 

۴. ماضی بعید: بنویشته بؤم
طریقهٔ ساخت:  ب + بن‌ ماضی + صرف ماضی فعل

بؤؤن (=بودن)

 

۵.

ماضی نقلی بعید: بنویشته دأرم
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + صرف مضارع فعل

دأشتن

 

۶.

ماضی ابعد: بنویشته دأشتم
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + صرف ماضی فعل دأشتن

 

۷. ماضی ابعد التزامی: بنویشته دأشته بۊم
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + ه + دأشته + صرف مضارع فعل بؤؤن (=شدن)

 

۸. ماضی استمراری: نویشتم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + شناسه ماضی

 

۹.

ماضی غیر محقق: نویشته نأبؤم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + ه + صرف ماضی فعل

نأبؤن

 

۱۰.

ماضی مستمر: نویشته دؤبؤم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + ه + صرف ماضی فعل

دؤبؤن

 

۱۱.

مضارع مستمر: نویشته درم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + ه + صرف مضارع فعل دؤبؤن

 

۱۲.

مضارع اخباری: نویسنم
طریقهٔ ساخت: بن مضارع + ن + شناسه مضارع*

 

۱۳: مضارع التزامی: بنویسم
طریقهٔ ساخت: ب + بن مضارع + شناسه مضارع

 

۱۴: آینده: خأنم نویشتن
طریقهٔ ساخت: صرف مضارع فعل

خأسن + مصدر

 

- فعل امر: بنویس
طریقهٔ ساخت: ب + بن مضارع

-

فعل مجهول: بنویشته بؤبؤ
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + بؤبؤ

 

 


* نکات:
ه: در صرف فعل شؤؤن، زأن، چئن (و از این قبیل افعال) مورد استفاده نیست.
شناسه ماضی: م، ی، ×، یم، ین، ن
شناسه مضارع: م، ی، ه، یم، ین، ن


اصطلاحات کاربردی در زبان گیلکی

بخش یکم (شماره ۱ تا ۵۰)

بخش دوم (شماره ۵۱ تا ۷۰)

بخش سوم (شماره ۷۱ تا ۸۰)

 

اصطلاح ۸۱ام
✔️ دیلء شیرین انار وأسئن»
◼ مفهوم: ناجه دأشتن؛ خوش خیالی گودن
جومله دل:
هچی تی دیلء شیرین انار وأنسین! او لاکو تره نیا انی نؤه.
(=هچی خؤرء اومیدوار نؤ، .)


اصطلاح ۸۲ام:
✔️ توک دأشتن»
◼ مفهوم: سؤخؤن گوتنِ مئن خجالت نکشئن
جومله دل:
کیجه توکی دأره!
(ف: دختره عجب زبونی داره‌!)


اصطلاح ۸۳ام:
✔️ توک توک گودن»
◼ مفهوم: عصبی‌واری گوت‌واگو گودن؛ مشاجره گودن
جومله دل:
می همرأ توک توک نؤ، تره یه‌دار زنم بککی ونرسی!
(ف: با من یکی بدؤ نکن، یکی می‌زنمت بیفتی پا نشی!)


اصطلاح ۸۴ام:
✔️ غوزء وگیتن»
◼ مفهوم: ناتمام بومؤنسه کارء دوروس ئاگودن
جومله دل:
ایمرو باغِ او چندته چانؤگوده دارء راس ئاگودیم ؤ دوخؤل بزأیم، غوزء وگیتم».


اصطلاح ۸۵ام:
✔️ غوز وکتن»
◼ مفهوم: کاری که دپیته ؤ حل بؤؤنِ شی نیه
جومله دل:
ای کومباینِ خرابی أمره غوز وکته».
(وکتن، بؤستن، بؤؤن، بیین)


اصطلاح ۸۶ام
✔️ یکی همرأ هوردن»
◼ مفهوم: به یکی آمدن
جومله دل:
ریش تی همرأ هوره.


اصطلاح ۸۷ام:
✔️ جؤنء گل بۊردن»
✔️ جؤن گلِ بۊن بۊردن»
◼ مفهوم: مۊردن
پاینده لنگرۊدی گۊنه:
آخ جغله‌ٰن وختی ای را بنیشتم
شیمئه ویسین بل‌أیتم ؤ ببیشتم
شیمئه ویسین بمۊردم
جؤن گلِ بۊن ببۊردم


اصطلاح ۸۸ام:
✔️ (یه نفرِ) گبء دؤبؤن»
◼ مفهۊم: ارزش قائل بؤؤن ؤ گبء گۊش گۊدن
جۊمله دل:
آبرأر تۊ بؤشۊ پئرِ همرأ گب بزن، پئر تی گبء دره. (=آقا داداش تؤ برؤ با پدر صحبت کن، پدر واسه حرفت ارزش قائله/ حرف تؤ رؤ گۊش می‌کنه.)


اصطلاح ۸۹ام:
✔️ (یکیء) کۊل همأن»
◼ مفهۊم: تقصیر ندأشتن ؤ گردن دکتن
جۊمله مئن:
اۊن ماشینء خراب‌آگۊد، مره کۊل بۊمأ! (=اۊن ماشینؤ خراب کرد، افتاد گردن من!)


اصطلاح ۹۰ام:
✔️ گِل فۊکۊن گۊدن»
◼ مفهۊم: خاک اضاف گۊدن؛ خاکء تقویت گۊدن (کنایی: ته‌بندی گۊدن؛ وشناییء گیتن)
جۊمله مئن: 
ایمرۊ دسباغِ مئن خیارء گل فۊکۊن بؤگۊدیم. (=امروز در باغ سبزی به خیار خاک اضاف کردیم.)


گیلکی اصطلاح
⚪️ دم دۊخؤته هیسأن»
مفهۊم: خؤره خۊ بؤگۊده کارِ دؤنی مردۊمِ جی پنهؤن گۊدن؛ بیرۊن دشت‌أنکتن؛ تام بزأر هیسأن تا سرؤصدا بۊخؤسه

جۊمله مئن: 
وچه دم دۊخؤته هیسئه، معلۊم نیه چی مۊرغانه بؤگۊده! (=پسره خؤدشؤ پنهۊن کرده، معلۊم نیست چی گندی به بار آورده!)
 

 


برای بیانِ نمودِ استمراری/ناقصِ فعل در گیلکی (گیلکیِ گیلان) از ساختِ مصدر + دبؤن (صرف‌شده برای شخص و شمارهای مختلف) استفاده می‌شود. مصدر می‌تواند به شکلِ کوتاه‌شده نیز در این ساخت بیاید:

- گۊفتان درم. گۊته درم. گۊت درم.
- نیویشتان درم. نویشته درم. نویشت درم.
- درس خاندن درم. درس خانده درم. درس خان درم.


اما در فعل‌های مرکبی که جزء فعلی در آنها کردن یعنی کۊدن/گۊدن/کؤردن» است، ساخت می‌تواند چندین صورتِ دیگر نیز داشته باشد. 

۱. همیشه می‌توان جزءِ فعلی را حذف کرد. 
- شۊخی درم. 
- فکر درم. 
- صحبت درم.
- خالی درم.
- نااۊمید درم (می پئرأ نااۊمید درم: دارم پدرم را ناامید می‌کنم).

 

۲. در برخی گویش‌ها در صورتِ حذفِ جزءِ فعلی در پایانِ جزءِ غیرفعلی آوایی مشابهِ نشانۀ مفعولی می‌آید:
- شۊخیأ درم.
- فکرأ درم.
- صحبتأ درم.
- نااۊمیدأ درم.

 

۳. گاهی نیز در برخی گویش‌ها می‌توان به جای مصدرِ کردن کأ» آورد.
مثلاً در گیلکیِ پاشاکی و لاهیجان:
- شۊخی کأ درم
- فکر کأ درم

 

۴. صورتِ دیگری از این ساخت نیز ممکن است و آن اینکه به جای مصدرِ فعلِ مرکب حاصل‌ِمصدر یعنی جزءِ غیرفعلی + بن‌مضارع + ی بیاید:
- شام‌خؤریأ درم.
- شام‌چاکۊنیه درم.
- داستان‌نویسی درم.

 

(مائده )


⚡️ ئه/ئی» پسوند گیلکی مئن ؤ اۊنی کاربردان:

 

۱. معرفه 
- دیرۊزؤن مهیار بۊمأ بؤ!
+ مهیار کمتانه؟
- مهیارئه د!
(مهیارئه/مهیارئی: مهیاری که آمۊ شینأسنیم)

۲. تحبیب
- آخ می جؤنِ دیلی مهیارئه. چندی تۊ خۊشمزه هیسی!
(مهیارئه: مهیاری که دۊس‌داشتنی هیسه)

۳. تحقیر
- تۊ هرچی وکی هنده هۊ زکن مهیارئه هیسی.
(مهیارئه: مهیاری که کۊچِ آدمئه هیسه)


ای پسوند وختی که کلمه مصوتء مختۊم ببۊن، یه‌پاره گۊیشانِ دل أی» ؤ ؤی» شکلی نی واگؤئه بۊنه.
مثال پاشاکی گیلکی جی:
- خاله‌أی خؤنه ایسأ.
- لاکۊئی کلاس چنده؟

 

چندته مثال مفعۊلی ؤ اسنادی حالات ٚ مئن:

مفعۊلی
فؤمنِ گیلکی:
- امیرأ بیدیش؟
+ کأ أمیر؟
- امیرک‌أ» گۊئم.

 

پاشاکی گیلکی:
- لاکۊئکء» کلاس چند سرأدأی؟/
- لاکۊؤی» کلاس چند سرأدأی؟

 

سیاکؤلؤرۊدِ گیلکی:
- أمی کرکئه‌یه» ناخۊشی بئیته./
- أمی کرکئکء» ناخۊشی بئیته.


اسنادی:
- حسنئکه د برأ، چیته نیشنأسنی!
(حسنئه هیسه » حسنئکه/ حسنئه ‌یه)

 

- این هۊ کرکئکه.
(کرکئه هیسه » کرکئکه/ کرکئه ‌یه)


(ممکنه ای ئک» اولیه صۊرت ببۊ که ای حالات ٚمئن حفظ بؤبؤ بۊن.)


هندی ؤ أندی دؤ قید مقدار هستند که اولی برای مقدار مشخص، و دومی برای مقدار نامشخص

مثال در جمله:
- هندی نؤن چره هگیتی؟
(=این مقدار نان چرا گرفتی؟/ مقدار نانِ خریده شده معلۊم است.)

- أندی شۋم بزأم، وأکتم.
(=انقدر شخم زدم خسته شدم./ مقدار کار انجام شده نامعلۊم است.)

- هندی ماهی کۊیه جی بیأردی؟
(هندی ماهی: اشاره به تعدادِ مشخص ماهی)

- رۊخؤنه‌ء أندی ماهی دؤبؤ مۊ واغ‌‌آبؤم.
(أندی ماهی: اشاره به تعدادِ نامشخص ماهی)

 

مصطفی رحیمپۊر ٚ شعران ٚ دل:
هانی گۊیی هندی دینی نۊدؤنه/
دؤنه ولی ورأوره فۊرؤنه
 
آنی خیارء با دلار بخؤرده‌ٰ/
جۊجه‌أی بخالی کر ٚمار بخؤرده‌ٰ

(کاوه )


برای واژهٔ نویسنده سه مفهۊم مجزا در زبان گیلکی به شکل زیر وجود دارد:
۱- نیویشتن‌کس: کسی که توانایی ؤ قابلیت نوشتن را دارد:
مثال: حسن‌ئه نیویشتن‌کس نیه هنده وا خؤر بنویسی.
تؤضیح: حسن آدمی نیست که کار نوشتن را انجام دهد، حسن آدم نوشتن نیست، حسن بنویس نیست.
۲- بنویشته‌کس: کسی که نوشته‌ای را نوشته است.
مثال: ای متن ٚبنویشته‌کس' نشناسم.
تؤضیح: نویسنده‌‌ی این متن را نمی‌شناسم، ما درمؤرد همان متن مشخص خبر می دهیم ؤ ممکن است کار نویسندگی توسط فرد مذکور ادامه‌دار نباشد.
۳- نیویسا: کاتب، نویسنده به طؤر عام، کسی که کارش نویسندگی است‌.
مثال: ای وچه اخر هیته پیش بؤشۊن یته پیلا نیویسا وکهه.
تؤضیح: اگر این پسر به همین شکل ادامه دهد نویسنده بزرگی می شود؛ کسی که کارش نویسندگی است.

نویسا

در متۊن قدیمی زبان گیلکی عبارت نویسااون» در ترجمه کاتبین» آمده است.

 

(متن ٚ بنویشته‌کس: فرهنگ)


آخرین مطالب

آخرین ارسال ها

آخرین جستجو ها